Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Дудуқланувчи болалар билан олиб бориладиган логопедик 
машғулотларнинг дидактик асослари. 
Ҳозирги замон педагогикасида қуйидаги асосий тамойиллар 
ажратилган: индивидуализация ва жамоатчилик, системалилик ва кетма-
кетлик (изчиллик), онгли фаоллик, кўргазмалилик, мустаҳкамлилик ва 
бошқалар. Бу тамойилларнинг жами (мажмуи) ва дудуқланувчи болаларга 
нисбатан уларнинг қўлланилишининг ўзига хослиги коррекцион ўқитишнинг 
барча томонларини, яъни мазмунини, методлари ва ташкилий шаклларини 
белгилаб беради. 
Дудуқланувчи болаларга индивидуал ёндашиш.
Дудуқланувчи 
болалар билан олиб бориладиган гуруҳли, жамоали логопедик машғулотлар 
кўп йиллик амалиётни кўрсатишича, ўзининг ижобий томонини оқлаб келди. 
Жамоа билан машғулот ўтказиш ҳамма болаларнингфаол ишлаши учун 
шароит яратади. Индивидуал ёндошиш талаблари шахсни жамоага қарши 
қўйилганлигини билдирмайди. Балким, ҳар бир болани имкониятларини 
яхши билган ҳолда жамоа ишини ташкил қилиш мумкин. Логопедик ишда 
индивидуал ёндашиш бу ҳар бир дудуқланувчи болани логопедик ишдан 
олдин ва логопедик иш жараёнида чуқур ўрганиш, уларни психологик 
хусусиятлари ва нутқ имкониятларини ҳисобга олган ҳолда коррекцион-
педагогик ишларни танлашдир. Дудуқланувчининг ёши дидактик материал 
ва логопедик иш шаклларини аниқлайди. Мактабгача ва макгаб ёшидаги 
болалар, ўсмир ҳамда катталарнинг психофизик хусусиятлари логопеддан 
"Боғчада ўқитиш ва тарбиялаш дастури" ва ўйин фаолияти; иккинчидан 
мактаб дастури ва у кун фаолияти, учинчидан турли хил меҳнат 
фаолиятларини ҳисобга олишни талаб этади. Логопедик гуруҳни жамлаш 
(комплектлаш) дудуқланувчиларни ёшини ҳисобга олиб, гуруҳга бир хил 
ёшли болаларни танлаш бўйича ўтказилади. Гурухдатурли ёшдаги 
дудуқланувчиларниборлиги логопедик ишда алоҳида методикаларни қўллаш 
заруриятини келтириб чиқаради ҳамда дудуқланишни бартараф этишда 
даволаш педагогик ишларнингтаркибини интенсивлигини ўзгартиришга 

---

147 
тўғри келади. Масалан, мактабгача ёшдаги болаларда ўйин шаклидаги нутқ 
машғулотлари, тарбиялаш тадбирлари асосий ўринни, тиббий даволаш 
ишлари эса камроқўринни эгаллайди. Ўсмир ва катталарда эса аксинча, 
асосий диққат тиббий даволаш воситалари, яъни, психотерапия (суггестив 
метод) га камроқ педагогик ишларга қаратилади. Дудуқланувчилар билан 
олиб бориладиган логопедик ишларда индивидуал ёндошиш тамойилини 
жорий этиш болаларни бирламчи ва динамик ўрганишда (машғулотлар 
жараёнида) муҳим аҳамият касб этади. Логопед учун лингвистик, психологик 
ва педагогик кузатувлар зарурдир. Булар дудуқланувчиларга коррекцион 
таъсир этиш шаклларини танлаш имконини беради.