Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ Qaraqalpaqstan Respublikası kásiplik bilimlendiriwdi rawajlandırıw hám muwapıqlastırıw basqarması

3-Tema. Epidemiologiya. Sanitar qorıqlaw tadbiri

Epidemiologiya - bul arnawlı bir populyatsiyada sog'liq hám kesellik sharayatların bólistiriw hám abaylaw, qashan hám qayda hám qayda, qashan, qashan ). Yaǵnıy medicina tarawı.

Bul den sawlıqtı saqlawdıń tiykarǵı principi bolıp, kesellik hám profilaktika salamatlıǵı ushın maqsetler ushın qáwip faktorların anıqlaw arqalı siyasat qararları hám siyasatı tuwrısındaǵı dálillerdi qáliplestiriw. Epidemiologlar ilimiy-izertlew, maǵlıwmatlardı toplaw hám statistikalıq analizdi rawajlandırıw, nátiyjelerdi túsindiriwlew hám tarqatıwdı ózgertiw (sonday-aq akr teoriyası hám izbe-iz úzliksiz túrde kórip shıǵıw ). Epidemiologiya klinikalıq izertlewler, den sawlıqtı saqlaw iskerligine járdem berdi hám biologiya pánleri boyınsha tiykarǵı izertlewlerde qollanılatuǵın metodologiyani islep shıǵıwǵa járdem berdi.

Epidemiologik izertlewdiń tiykarǵı baǵdarları kesellik, juǵıw, epidemiya tergew, keselliklerdi basqarıw, sud sisteması, kásiplik epidemiologiya, skaner, biodiyotekti hám klinikalıq sınaqlar sebeplerine qaraǵanda. Epidemiologlar, sonıń menen birge, biologiya sıyaqlı basqa ilimiy pánlerdi, statistikalıq maǵlıwmatlar hám tiyisli nátiyjelerdi nátiyjeli isletiwge erisiw ushın, sonıń menen birge, bahalaw tásirine erisiw, sózbe-sóz " demokratlar", " demokratlar", dep úyreniw. " Demokratlar", " Adamlar, rayon" hám " Oqıw, sózler" hám " LogoS" tek adamlardıń xalıqqa baylanıslı. Biraq, " epizotologiya" atamasına qaramay, ósimlik populyatsiyasi (botanika yamasa ósimlik keselligi epidemiologiya ), bul termin zoologik populyatsiyani (veterinariya epidemiologiya ) izertlewinde keń tarqalǵan.

" Endemik" hám " Endemik" ortasındaǵı parq birinshi náwbette " endemik" tárepinen " endemik" tárepinen " kelilgan" kesellikleri (endemik) kesellikleri menen ajralıp turadı. " Epidemiologiya" termini birinshi bolıp 1802 jılda Ispaniyalıq doktor villbolba tárepinen epidemiologiya epidemiologiya boyınsha epidemiologiya boyınsha epidemiyalıq izertlewlerdi súwretlew ushın isletilingen. Epidemiologlar, sonıń menen birge, xalıqtıń keselliklerdiń óz-ara tásirin úyreniwedi.

Házirgi waqıtta epidemiologiyanıń dawam etiw waqti tekǵana epidemiya keselligi, bálki keselliktiń sebebi, hátte joqarı qan basımı hám semiriwshiliktiń de kóp sanlı kesellikleri ushın kóplegen kesellik sharayatların óz ishine aladı. Sol sebepli, epidemiologiya hár kimning funktsiyasında keselliktiń úlgisi mısalınıń sebebine tiykarlanadı. Grek shıpakeri Gippokrat medicinasınıń ákesi dep ataladı. Bul birinshi belgili shaxs kesellikler hám átirap -ortalıqtıń tásirin úyrengen. Hippokratik ıseniw, tórtew házil (hawa, órt, suw hám erning atomlari, hawa, suw hám er atomlari) gippokompokokokning bayanatı sebepli júzege keldi. Kesellikti emlew deneni teń salmaqlılıqlaw ushın házildi joq etiw yamasa qosıw edi. Bul ıqtıqat medicinaǵa hám medicinada dieta keltirdi. Ol endemik (ádetde birpara jaylar ushın, bálki basqalardıń kesellikleri) hám epidemiyanı qoplaydi. XvI ásir ortalarında verona atınan shıpaker bolǵan Jirolomo Frakastoro bul júdá kishi, kórinbes bólekler tiriligin ańlatadı. Olar hawaǵa tarqalıwı hám kóbeyiwi hám órt menen qulap túsiw dep esaplanadı. Sol tárzde, Galen Miasma teoriyasın biykarlaw etiwdi (kesel adamlar daǵı uwlı zat gazı ). 1543 jılda ol keselliktiń aldın alıw ushın birinshi hám ekologiyalıq gigienanı birinshi bolıp tanıstırǵan De Congione hám átirap -ortalıq gigienasın usınıs etken Morbis dep atalǵan kitap jazdı. 1675 jılda Antonie van Leuwenxoek keselliklerdiń mikroskopınıń mikroskopınıń mikroskopına muwapıq tiri bóleklerdi vizual dálillerdi kórsetdi.

WEKE (1582-1652), liga keselliklerin shaqıratuǵın uzatıw kontseptsiyasın tayarlaǵan (patilyne faktorları ). Onıń kitapı Ínjıldı kórip shıǵıwı múmkin (ótkir epidemiya ótkir fevral fevral fevral fevral xastkilari), tiykarınan, batıs táreplikler epidemiya kesellikleriniń sebepleri sıyaqlı mikroblardı keltirip shıǵaratuǵın tiykarǵı etsiologik jumıs. Házirgi waqıtta onıń túsinikleri Kitay medicinalıq izertlewler boyınsha ámeldegi ilimiy izertlewlerde kórip shigılıp atır.

Taǵı bir birinshi, Tóbeas Sydenham (1624-1689 ) Londonlarning órtlerin keyingi 1600-de ajıratıp turatuǵın birinshi kisi edi. Otlawlardı emlew teoriyaleri sol waqıtta dástúriy shıpakerlerge qarsı turdi. Ol atasınıń ákesi ushın birinshi sebepti tapa almadı hám oǵan shaqırıq etdi. Jan Sno XIX ásir tırıspa epidemiyası sebepleri boyınsha izertlewler júrgizedi hám Epidemiologiya ákesi retinde de belgili. Qublası -dıń eki tarawı ólimin esapqa basladı. Soho epidemiyası Óytkeni keń kóshe pompasini anıqlawdıń klassik úlgisi bolıp tabıladı. Qar isletilingen qar xlorini tazalaw hám alıp taslaw ushın isletilingen; Bul júz boldı. Bul den sawlıqtı saqlaw tariyxındaǵı tiykarǵı waqıyalar retinde qabıllandı hám epidemiologiya pániniń tiykarlawshisi retinde qabıllandı hám jáhán jámiyetshiligi den sawlıqtı saqlaw tarawına járdem berdi. Usınıń menen birge, izertlew hám profilaktika ilajları pútkil qarındıń kelesheginde opat etkeninen keyin tolıq qabıl etińmadi yamasa qollanilmaydi.

Basqa birinshiler arasında " Daniya" Doktor Barton Anton Schonner kiredi, bul " Westmanna" atawı daǵı Neonatal Tetanos epidemiyasınıń aldın alıwǵa arnalǵan. 1847 jılda vena emlewxanası daǵı balalardıń ólimin alıp kelgen deformatsiya procesi taǵı bir zárúrli birinshi bolǵan. Onıń tabilǵan zatları 1850 jılda baspa etilgen, biraq jumıstı toqtatgan kásiplesleri tárepinen kesel bolıp ótti. Ingliz xirurgi Yusufda 1865 jılda Luisning jumısı menen " antitzazlar" jumisına shekem keń qollanilmagan.

XX ásir baslarında Ronald Ross, Janet Leyn-Claypon, Anderson Gray Makendrick hám basqalar tárepinen matematikalıq usıllar epidemiologiyaǵa qollanılǵan. Taǵı bir boyınsha taǵı Richard qo'g'irchog'i hám Astın Bradford tepaligida basshılıǵındaǵı Britaniya shıpakerleri hám ókpe saratoni nátiyjeleri ortasında júdá kúshli statistikalıq járdem payda boldı.

XX ásir aqırı, biotibiyatchika pánleri, qan daǵı bir qatar molekulyar markerler, basqa biospimenlar hám átirap -ortalıq málim kesellikti rawajlandırıw yamasa qáwipti belgileydiganlar retinde anıqlanǵan. Epidemiologiya izertlewleri bul biomalar ortasındaǵı munasábetlerdi tekserip, " molekulyar epidemiologiya" dep atalǵan molekulyar dárejede analiz etildi. Atap aytqanda, " genetikalıq epidemiologiya" mazarlar ushın genetikalıq hám kesellik epidemiologiyası ushın isletilingen. Genetikalıq variat ádetde DNKidan periferik qan lecoses-den paydalanıp anıqlanadı. 2000-jıllardan baslap Birlespe keń ilimiy izertlewler (GWAS) kóplegen kesellikler hám sog'liq ushın genetikalıq qáwip faktorların anıqlaw ushın keń tarqalǵan.

Kóplegen molekulyar epidemiologiya izertlewleri dástúriy kesellikler hám klassifikaciyalaw sistemalarınan paydalanadı, kesellik rawajlanıwı adamdıń hár qıylı heterogeni sáwlelendiredi. Kontseptual túrde hár bir shaxstan parıq etetuǵın kem ushraytuǵın keselliklerge iye (" kem ushraytuǵın kesellik" principi, tásir qılıw (ǵayratlı hám ekzogen ortalıq ) hám molekulyar patologikalıq processtiń birden-bir bóleginen parıq etedi. 2000-jıllarda kesellik hám molekulyar patologikalıq belgisi (ásirese saraton) ortasındaǵı munasábetlerdi úyrenetuǵın izertlewler barǵan sayın tarqalıp atır. Biraq, epidemiologiya salasında molekulyar patologiyani isletiw, izertlew qaǵıydaları hám standartlastırılgan statistikalıq metodologiyaning etiwmasligi, sonıń menen birge baylanıs ekspertleri hám oqıw programmalarınıń etiwmasligi. Bunnan tısqarı, keselliktiń hár qıylılıǵı túsinigi epidemiologiyada uzaq múddetli tiykarǵa dus kelip atır, olar birdey keselliktiń nomi bolıp tabıladı hám tap sol kesellik soǵan uqsas hegiologik hám kesellik processlerine uqsaydı. " Molekulyar patologiya" hám " epidemiologiya" xalqı " epidemiologiya" xalqı " molekulyar patologiya hám keselliktiń tásiri epidemiyasi" ni jaratılıwma integraciyalasqan. MPE izertlewshilerdińi ortasındaǵı baylanıslardı analiz etedi; (A) átirap -ortalıq, diet, turmıs tárizi hám genetikalıq faktorlar ; (B) kletka yamasa kletka kletkaları molekulalarında ózgerisler; hám (c) keselliktiń rawajlanıwı hám rawajlanıwı. Kesellik patogenezini jaqsılaw túsiniw keselliktiń etimologiyasini anıqlawtirishga járdem beredi. MPE jantasıwı tekǵana neoplastik keselliklerge, bálki nomatik kesellikler de qollanılıwı múmkin. MPE kontseptsiyası hám paradigması 2010 jılda keń tarqalǵan. Epidemiologlar eksperimental ilimiy dızaynlardı gúzetip barıwadı hám ádetde klassifikaciyalanadı hám analiz etiledi (awqam yamasa gipoteza yamasa gipoteza yamasa gipoteza yamasa shawqım -superatsiyalarga teń). Epidemiologlar eksperimental izertlewlerde málim bir jaǵdayǵa kiritilgen barlıq faktorlar qadaǵalawı astında. Spirtli ishimlikler yamasa chekiw, biologiyalıq elementlar, stress yamasa ulıwma indeks yamasa individualizatsiya sebepli unamlı munasábetlerdi anıqlawda epidemiologiya jumıslarında ámelge asıriladı. Bul esabatlardıń bul epidemiologik zárúrli tárepi hám nátiyjeler zamanagóy nátiyjelerdiń sebebin belgileydi