Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta

Termodinamikaniń ekinshi nizami
Aylanba process. Termodinamik processdegi sistema jumıs orınlawı ushın oǵan udayı tákirarlanatuǵın túrde málim muǵdardaǵı ıssılıq energiyası yamasa jumıs denesi uzatıp turılıwı hám jumısqa toliq aylanbastan qalǵan ıssılıq muǵdarı sistemadan sirtqa (suwitqishqa) uzatılıwı kerek. Sonda cikl udayı tákirarlanatuǵın túrde tákirarlanadı. Ishki janiw dvigatelin termodinamik processler izbe-iz hám udayı tákirarlanatuǵın túrde keshetuǵın ıssılıq mashinasına mısal tiykarinda keltiriw múmkin. Bul dvigatellerge mudamı jańadan-jańa jumıs zati yamasa ıssılıq muǵdarı izbe-iz uzatıp turıladı. Hám de ıssılıqtıń jumıs atqarmaǵan bólegi suwitqishqa (atmosferaǵa) shıǵarıp jiberiledi.
Qandayda-bir mashina bir ret kiritilgen jumıs denesi menen máńgi isleytuǵın ıssılıq mashinasına mısal bola almaydı. Lekin soǵan jaqın bolǵan apparatlar ámelde bolip, olarda jumıs moddasin dáslepki teń salmaqlılıq jaǵdayına qaytariw ushın keńeyip jumıs atqarıp bolǵan jumıs moddasi sırtqı kúsh (energiya) tásirinde qoshimsha jumıs atqarıp siqiladi. Sonda element dáslepki jaǵdayına qaytadı. Bunday cikllar aylanba processlerde gúzetiledi.
Udayı tákirarlanatuǵın aylanba processtiń Pv diagrammasın tómendegishe
s úwretlew múmkin:
4,1-súwret
Jumısi q₁ ıssılıq muǵdarın alǵannan soń 1, 2, 3 siziq boylap keńeyip oń, 3, 4, 1 iymek sıziǵi boyinsha bolsa q₂ ıssılıq muǵdarın sistemadan suwitqishqa shıǵarıw procesinde keri jumıs atqaradı. Bul jumıstıń muǵdarı a, 1, 2, 3, b, a noqatlar menen
shegaralanǵan júzege san muǵdari tárepinen teń. Keri jumıstıń a,1,4,3, b, a noqatlar
payda etken júzege san ma`nisi tárepinen teń. Sonday eken, paydalı jumıstıń ma`nisi 1,2, 3, 4, 1 noqatlar payda etken ketekli maydansha maydanına teń boladi, yaǵnıy
q ₁ =∆U+A ₁ -q 2 = -∆U-A₂
yamasa bul teńlemelerdi hadma-had qosip shıqsaq
q₁-q ₂ =A₁ -A₂ =As
As- siklning atqarǵan jumısı
Process qaytar hám qaytpas boliwi múmkin. Termodinamik processdegi tiykarǵi kúsh konservativ (elastik, kulon, gravitasiya) bolǵanda process qaytar boladi. Termodinamik processtiń aqırǵı jaǵdayına teris jóneliste izbe-iz jaǵdaylar arqalı ótiw múmkin bolǵan process qaytar process dep ataladı. Bunday processtiń Pv diagrammasında gaz kóleminiń keńeyiw grafigi qısılıw grafigi menen ústpe- úst túsedi.

4. 2-súwret. UM - ıssılıq deregi, TM - sirtqi ortalıq

Processler tek jónelisi menen parıq etedi.
Termodinamik sistema óziniń aqırǵı jaǵdayınan qaytar processke teris
jóneliste, izbe-iz jaǵdaylardan ótip, hesh bolmaǵanda bir jaǵdaydan ótpesten,
baslanǵish jaǵdayına qayta almasa, bunday process qaytimsiz process dep ataladı.
Mısalı, suw puwi keńeyip jumıs atqarıp bolǵannan soń óz-ózinen siqilib, taǵı óziniń baslanǵish jaǵdayına kele almaydı.