Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta

Texnikaliq termodinamika. Termodinamik usılınıń tiykarǵı ózgeshelikleri
málim bolǵaninday, energiya almasınıw processleri ortalıqtaǵı jaǵdaylar menen alıp barıladı, sol sebepli termodinamika energetikalıq ózgesheliklerin ulıwma usılın islep shıǵıw ulıwma metodologik ózgeshelikke iye esaplanadı. Bul usıl bolsa hár qıylı bilimdi iyelewde úlken rol oynaydi.
Termodinamika -fizikalıq, ximiyalıq hám texnikalıq termodinamika bólimlerine bólinedi. Konkret anıq jaǵdaylardaǵı ulıwma usıllarǵa, qaǵıydalarǵa, fizikalıq ózgesheliklerge tán bolǵan processlerdi úyrenetuǵin termodinamikanıń bólegi ulıwma fizikalıq termodinamika dep ataladı.
Qatnasıwshi deneniń ximiyalıq ózgesheliklerin úyreniwdi, olardaǵı ıssılıq
almasınıwın úyrenetuǵin bólegi ximiyalıq termodinamika dep ataladı. Texnikalıq termodinamika bolsa ıssılıq muǵdarın orınlanǵan jumısqa ótiwdegi nızam qaǵiydalarin ıssılıq texnikasına nátiyjeni ámelde qollanıw, yaǵniy ıssılıq dvigatelleri hám suwitiw mashinaları teoriyası menen shuǵillaniw bolıp tabıladı.
Termodinamikani úyreniwde jáne onı konkret máselelerin analiz etiwge
qaratılǵanda tábiy pánlerde qabıl etilgen bir hádiyseniń usılı ekinshisinen parq
etiwine itibar beriw kerek boladi.
Termodinamik usıldıń qásiyetlerinen tómendegi ózgesheliklerdi tiykarǵıları dep
esaplasaq boladi:
1. termodinamik usıl kópǵana tájiriybe materialların analiz qılıw dawamında
jiynalǵan nizamlıqlardı ańlatıw nátiyjesinde dúzilgen. Keyinirek bul nátiyjeler óz
gezeginde termodinamikanıń nızamı retinde termodinamikanıń úsh nızamı
retinde júzege keldi.
Termodinamikanıń I nızamı energiyanıń saqlanıw hám bir túrden ekinshi túrge
ótiw nızamı tiykarında jaratıldı.
Termodinamikanıń II-nızamı bolsa energiyanı almasiniwinda processlerdi
atqarılıw jónelislerindegi ózgerislerin úyretedi. Bul nızamǵa qaray ekinshi tur
máńgi dvigatel jaratıp bolmaydi.
Termodinamikanıń III-nızamı bolsa, deneni uliwma nol temperaturaǵa umtılıw daǵı jaǵdayın túsintirip beredi.
2. Hár qıylı baylanislardaǵi energiya almasınıw processlerin túsindirme berip atır
tek sonday fizikalıq túsinikler hám shamalar isletiledi, olar materialdı mikroskopik (molekulyar) dúzilisine baylanisli bolmaǵan túsiniklerdiń mánisi bolip esaplanadı. Bul shamalar ólshenedi yamasa ólshengen shamalar boyinsha esaplanadı. Olar úlken sandaǵı deneni mikroskopik bólekshelerdiń tásir nátiyjelerin xarakterleydi. Bul shamalardı makroskopik, fenolinologik yamasa termodinamik shamalar dep ataladı, olar mikroskopik shamalardan ayrıqsha boliwi menen bólek molekulalar, atomlar hám basqa bóleksheler jaǵdayın xarakterleydi.
XIX ásirdiń aqırında statistikalıq termodinamika rawajlanadı, bul statistikalıq fizikaniń bir bólegi bolip esaplanadı. Statistikalıq termodinmamikada makroskopik dene ózgeshelikleri, deneniń elementar bóleklerden dúzilgenligin konkret kóriniwi tiykarında esaplanadı.