Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilim ministrligi Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Qaraqalpaq filologiyası fakulteti

 
 
PSIXOLOGIYALIQ AǴIM
Haturalistlerge qarsı gúreste kelip shıqqan baǵıt psixologiyalıq aǵım boladı.
Til psixologiyanıń obekti. Adamlardıń sóylew háreketinde bolatuǵın psixikalıq
processler. Sonlıqtan bunı til psixolrogiyası dew durısraq . 
Kórnekli wákilleri Berlin universitetiniń professorı Geyman SHteyntal 
(1823-1899), Xarkov universiteti professorı A.A.Potebnya (1835-1891), Hemec
ilimpazları Maks Vund (1832-1920) German Paul boldı. 

---

 Psixologiyalıq mektep óz ishine individualistlik psixologizm, jámiyetlik 
psixolagizm degen eki baǵıttı birlestirdi. 
Individualistlik psixolagizm tillik qubılıslardı adamlardıń sóylew hám
psixikalıq ayrıqshalıqlarına, olardıń oy-sanasına ǵárezli etedi. Ulıwma xalıqlıq 
millet tili degen jalǵan, til jeke individuallıq sonlıqtan til bilimi individuallıq 
izertlew menen shuǵıllanadı deydi. Individumnıń tilin, psixikasın izertlew arqalı 
tutas xalıqtıń, millettiń ruwxıy ómirindegi zańlıqlardı ashıwǵa boladı deydi. 
Individualistlik psixologizmniń kórnekli wákili German Paul «Hár bir 
individumnıń ózinshe tili bar, bizler qansha ilimli bolsaq sonsha tildiń
bolatuǵının moyınlawımız kerek»deydi. 
Jámiyetlik psixolagizm wákilleri, til jámiyetlik, onı payda etiwshi de,
qollanıwshı da ulıwma xalıq jámiyet deydi. Bul aǵımnıń wákili G.SHteyntal.
Baslı miynetleri: «Tildiń payda bolıwı», «Psixologiya hám til bilimine kirispe». 
1860-jıldan baslap SHteyntal filosof Moris Lacarus penen birge «Xalıq 
psixologiyasmı jáne til bilimi»degen jurnal shıǵara basladı. 
Olar tildi psixologiyalıq baqlawdıń obektisi dep sanaydı. Ind psixologiyası
xalıq psixologiyasınıń negizi, xalıq psixologiyası xalıq ruwxı jónindegi ilim:Til 
xalıq ruwxınıń jemisi xalıqlıq psixologiyanıń kórinisi. Til psixologiyalıq qubılıs 
bolǵanda, ol individuallıq psixikanıń emes jámiyetlik xalıqlıq psixixalogiyanıń 
kórinisi deydi. 
Bular lingvistikalıq tallaw ornına psixologiyalıq tallawdı qollanadı. 
Til bilimindegi psixologiyalıq baǵıt XX-ásirdiń 50-jıllarınan baslap 
psixolingvistika degen at penen til biliminiń ayrıqsha tarawı sıpatında qáliplesti.
Bul lingvistika menen psixologiyanıń arasınan tuwǵan jańa baǵıt. Dáslep bul 
baǵıt Amerikada qáliplesti. 
Psixolingvistika sóylew háreketleriniń nızamların izertleytuǵın ilim.
Bunı sóylew háreketleriniń teoriyası dep te ataydı. Psixolingvistikanıń negizi-
informaciya teoriyası dep te qaraladı. Psixolingvistika sóylew háreketinde
bolatuǵın xabar beriw, xabardı qabıllaw processleriniń qalay iske asıratuǵının 
izertleydi.