Ўзбекистон ва Қирғизистон: ўзаро муносабатлардаги мураккаб саҳифалар ёпилди ҳисоб

Ўзбьекистон раҳбарияти биринчилардан бўлиб янги президентнинг легитимлигини[1] тан олди ва уни Тошкентга ташриф буюриш учун таклиф этди. Бу нимадан дарак беради? Қирғизистон Ўзбекистон учун ёки аксинча қай даражада устувор шерик ҳисобланади?
Шерадил Бақтигулов: Садир Жапаров 2021 йилмартида Тошкентга давлат ташрифини амалга оширди. Эслатиб ўтамиз, ҳалқаро амалиётда “давлат ташрифи” энг юқори ўринда туради. Шунинг учун мамлакатлар ўртасида дўстона муносабатлар ўрнатишда прагматизм[2] кўзга ташланмоқда. Президент сайловида ғолиб чиққан ва Қирғиз Республикаси конституцияси ва қонунларига асосан президент лавозимига эга бўлган Қирғизистон президенти Ўзбекистонга давлат ташрифи буюришга таклиф этилди. Президентларнинг фамилияси турлича бўлиши мумкин, бироқ мамлакат президенти давлатнинг биринчи раҳбари ҳисобланади. Дипломатлар ҳазил қилганидек, одамни ҳурмат қилмаслик мумкин, лекин унинг лавозимини ҳамма ҳурмат қилишга мажбур.
Устуворликлар ҳақида гап кетганда, шуни ёдда тутиш лозимки, Қирғизистон билан Ўзбекистонни 1300 километрлик умумий чегара бирлаштириб туради. Қирғизистонда 4 та ўзбек анклави (Сўх, Шоҳимардон, Чўнғара ва Тоштепа) бор, Қирғизистоннинг Барак эксклави эса Ўзбекистон ҳудудида жойлашган. Кўп сонли этник қирғизлар Ўзбекистонда яшаб меҳнат қилмоқда, Қирғизистонда эса 965 мингга яқин этник ўзбек истиқомат қилади. Қуйидаги рақамлар ҳамкорлик динамикасига яққол мисолдир: 2019 йилда Қирғизистонга 4,6 миллион ўзбек келиб кетган, Қирғизистондан Ўзбекистонга кирувчилар сони 1,4 миллион кишидан ошган бўлиб, бу 2018 йилга солиштирганда, 30 фоиз кўп демакдир. Рўйхатни яна давом эттириш мумкин, бироқ ушбу фактлар ҳам икки мамлакат бир-бири учун қанчалик муҳим эканини кўрсатиб беради.
Элдор Ёқубов: Ўзбекистон биринчилардан бўлиб Қирғизистондаги сайлов натижасини тан олгани хайрихоҳлик ва ҳурмат намойиши, дипломатик протоколнинг халқаро хушмуомалалик сингари принципига амал қилинганидан далолат беради.
Ўзбекистон президенти Ш. М. Мирзиёев учун сайлов натижаларини тез тан олиш ва ғолиб чиққан номзодни табриклаш анъанага айланиб қолмоқда. Мисол тариқасида 2020 йил августида Беларусда бўлиб президент сайлови Ўзбекистон президенти беларуслик ҳамкасбини ҳатто ўша мамлакатдаги норозилик ўсиб бораётган шароитда табриклаганини ёки Россия Федерацияси конституциясига ўзгартиришлар киритиш билан боғлиқ шунга ўхшаш ғайриоддий вазиятни мисол қилиб келтириш мумкин. Ўзбекистон президенти ҳамкасбларини қўллаб-қувватлаётгани нияти дўстона эканини кўрсатиш учун биринчилардан бўлиб табриклаган эди. Қирғизистон билан боғлиқ вазиятда икки мамлакат президентларининг учрашуви тез ташкил этилгани айни шу ҳолатнинг яна бир намойишидир.
Қирғизистон билан Ўзбекистон қўшни мамлакатлар экани улар бир-бири учун қанчалик муҳим эканини англатади. Иккала мамлакатни ўзаро муносабатларнинг осон бўлмаган тарихи боғлаб туради, шу сабаб томонларнинг ҳеч бири танглик, вазият кескинлашуви, чегараларнинг тартибга солинмаган муаммолари, этник тўқнашувлар ёки трансчегаравий дарёлар сувидан фойдаланиш каби ўртада бўлиб ўтган можароларга қайтишни истамайди.
Жорий йил мартида Садир Жапаров Ўзбекистонга давлати ташрифи буюрди. Сафар натижаларига кўра, томонлар улкан режаларни белгилаб олди. Сиз янги келишувларни қандай баҳолайсиз? Гап, хусусан, Қамбарота ГЭС-1 ва яқин келгусида чегараларнинг баҳсли қисмлари билан боғлиқ масалаларни ҳал этиш режалари ҳақида кетяпти.