Œзбекистон республикаси

83-
расм.Ҳайвонларнинг зилзилаларга нисбатан «сезгирлиги»ни кўрсатувчи жадвал.
Японияда зилзилаларнинг содир бўлиш вақтини олдиндан билиш усул-
ларининг самарасини янада ошириш мақсадида олимлар охирги йилларда баъзи 
ўсимликларнинг сейсмик сезгирлигини ўрганишга қаратилган кузатишлар олиб 
бормоқдалар. Япон олими Хидеа Тириведи ёғоч акацияларини ўрганишлар 
натижасида, улар ўзининг зилзиладан олдинги ҳолати билан одамларга сигнал 
берувчи бўлади-деган хулосага келган. Олим ўз кашфиётига таяниб Киото ва 
Токио ҳудудларидаги 18 зилзилани айтиб беришга муваффақ бўлди. 
Индонезияда Ява оролида экзатик «гул-қирол» наврўзгули ўсади. (гулни 
халқда яна "отилиш гули", "вайроналик гули", "ўлим гули" деб ҳам номланади). 
«гул-қирол» наврўзгулини фақат вулқон ён бағирларида учратиш мумкин. Бу 
гулнинг ўзига хослиги шундаки, бу гул фақат вулқон отилишига яқин гуллайди ва 
шу билан одамларга бўлажак вайроналикда дарак беради. Ушбу гулнинг 
гуллаганини кўрган аҳоли дарҳол хавфсиз жойларга кетадилар. Аҳоли ва кузатган 
олимлар фикрича бу гул бирон марта ҳам "хатога" йўл қўймаган. 
Бу борада ғарбий германиялик олим Вернер Эрнстнинг олиб борган 
кузатишлари диққатга сазовордир. Ушбу олим ўз шогирдлари билан зилзила 
содир бўлишидан бир неча хафта олдин гуллар барглари бутазор ва дарахтлар 
япроқлари рангини ўзгартираркан. Зилзила содир бўлгандан кейин уларнинг 
ранги тезда яна меёрга тушаркан. 
Арманистон Фанлар Академияси геофизика ва сейсмология институти
олимлари Спитак зилзиласи эпицентрал зонасида аҳоли орасида оммавий
сўровлар ўтказишган. Бу сўровлар натижалари Спитак зилзиласи содир 
бўлишидан 2 кун олдин ушбу ҳудуддаги ҳайвонлар ва қушларнинг ҳатти-
ҳаракатларида аномаль ҳолат кузатилганлигини тасдиқлади. Ҳайвон ва қушлар-

---

143 
нинг аномаль ҳолати турлича кўринишда бўлган: бирлари баланд овозда шовқин 
кўтаришган, баъзилари тўхтовсиз қичқирганлар ва бир эпицентрал зона жойдан 
бошқа жойларга кўча бошлаганлар. Баъзи уй ҳайвонлари ем ейишдан бош 
тортганлар, каламушлар ва сичқонлар ўзини жуда ғалати тутганлар. 
Россия Фанлар Академияси Ер физикаси институти (А.А.Никонов) олимлар 
томонидан олиб борилган кузатувлар ва аҳолини оммавий сўроқ натижалари ҳам 
Спитак зилзиласидан 2-3 кун олдин жуда кўп ҳайвонлар ҳатти-ҳаракатларида 
аномаль ҳолат содир бўлганлиги тасдиқлади. Бу олимларнинг кузатувларига кўра, 
зилзиладан олдин итларда, мушук ва қушларнинг ҳаракатларида, айниқса, кескин 
сезиларли ўзгариш бўлган. 
Спитак зилзиласидан олдин ўсимлик дунёсидан ҳам мўжизавий ўзгаришлар 
содир бўлган: қиш пайти бўлишига қарамасдан ердан ёш яшил ўтлар ўсиб чиққан, 
ўсимликларнинг рангида ўзгаришлар кузатилган ва шу кабилар. Арманистон 
олимлар кузатув натижаларига кўра, ушбу зилзила содир бўлишидан 2-кун олдин 
инсонлар умумий ҳолатида ҳам ўзгаришлар содир бўлган(83-расм). Инсонлар 
ҳолатидаги ўзгаришлар кўпроқ хотин-қизларда ва ёш болаларда кузатилган 
бўлиб, бу ўзгаришларни ҳудуддаги кучли электромагнит тўлқинларнинг 
нурланиши ва тоғ жинсларидаги деформацияларнинг чегаравий қийматга етиши 
билан тушунтириш мумкин.