Œзбекистон республикаси

81-
расм. Нейтринолар тарамидан фойдаланиб зилзилаларни 
 
башорат қилиш схемаси: 
1-
нейтрино тарами манбаи (тезлатгич);2- нейтрино тарами;3-геофонлар;4-
радионурланиш приёмниги (қабул қилгич);5-мюонлар детекторлари. 
тажриба босқичида бўлиб, ўтказилган тадқиқотлар ушбу усулнинг келажакда 
юқори аниқликдаги натижаларга олиб келишини кўрсатмоқда. Нейтрино 
геофизик усули қимматбаҳо ускуналар-тезлатгичлар ва нейтриноларни қайд 
қилиш детекторлари (мюонлар детектори) билан боғлиқ бўлгани сабабли ушбу 
усулни қўллаши мумкин бўлган мамлакатлар сони чекланган. 
 
 
 
Булутлар ҳолатига кўра зилзилани башорат қилиш усули. 
 
Бугунги кунда серзилзила худудларда жойлашган мамлакатларда бўлажак 
зилзиланинг жойи (манбаи), унинг кучи (интенсивлиги)ни олдиндан айтиб бериш
муаммоси устида катта ишлар олиб борилмоқда. Шулардан бири атмосфера 
физикаси ёрдамида булутлар ҳолатига кўра зилзилани башорат қилиш усулидир. 
Олимларнинг илмий-тадқиқот натижалари тасдиқлашича, зилзила ўчоғи 
шаклланаётган худудда тектоник синиқ бўйлаб юқори кучланишлар таъсирида юз 
берадиган деформация холатида геологик синиқ бўйлаб аэрозоль заррачалари 
атмосферага тарқалади. Уларнинг махаллий бирор

---

137 
а. 
б. 
82-
расм.Космосдан олинган суратда зилзила таёрланаётган худудда булутлар 
жойлашувидаги аномал холат:а)кўндаланг кўринишда булутларнинг қатлам-қатлам 
бўлиб жойлашуви; б)тепадан кўринишда булутларнинг тектоник синиқ бўйлаб
«
тизилиши» 

---

138 
худуд атмосферасидаги миқдори орта бориши шу жойда булутларни 
шакллантиради ва бу булутларнинг таёрланаётган зилзила ўчоғи манбаига 
яқинлашган сари зичлиги ортиб боради. Булутлар ўчоқ атрофида синиқ бўйлаб 
жойлашишдан ташқари, улар шу худудда вертикал йўналишда ҳам қатлам-қатлам 
бўлиб жойлашадилар(82-расм). Булутларнинг зичлиги ер қобиғининг зўриққан-
деформацияланганлик ҳолатига боғлиқ бўлади. Булутларнинг жойлашишини 
космосдан сунъий йўлдошлар орқали олинган суратларни таҳлил қилиш 
натижасида булутлар ҳолатидаги алоҳидаликни аниқлаш қийин булмайди.
Ушбу худудда мавжуд барча прогноз қилиш инструментал кузатув 
натижаларини таҳлил қилиш орқали бўлажак зилзилани тўлақонли 
башорат(прогноз) қилиш мумкин. Мазкур усул бошқаларидан кўра (гравиметрия 
ва бошқа ш.к.) мураккаб ҳисоб ишлари ва қимматбахо техник жиҳозлар талаб 
қилмаслиги билан ажралиб туради. Аммо бу усулдан об-ҳаво қуюқ булут бўлган 
кунлари фойдаланиш қийинчилик туғдиради. Чунки бундай об-хаво шароитида
булутлар жойлашишидаги аномалия ҳолатини илғаш жудаям қийин бўлади. 
Ушбу камчилик мазкур усулдан фойдаланиш имкониятларини чегаралаб 
қўймоқда.