‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

yoshdagi 

bolalarning 

psixologik

xususiyatlari

2  yoshgacha boigan bolalarning psixologik xususiyatlari:

-   fikrlash - ко‘ rgazmali-harakatli tafakkur;

-   nutq - nutqni tushunish va uzuq-yuluq ovozlar;

-   ixtiyoriy bilish jarayoni - ixtiyorsiz diqqat va xotira;

-   fiziologik  sezgirlik  -  katta  yoshdagilaming  ta’siriga 

nisbatan yuqori sezgirlik;

36

---

-   bilish  obyektlari  -  atrofidagi  predmetlar  va  o‘zidan  katta 

yoshdagilar;

-   bilish usullari - sezish (ko‘rish, eshitish, ta’m bilish);

-   muvaffaqiyatli  o‘zlashtirish  shartlari  -  bolaga  nisbatan 

mehribon bo‘lish va  muloqot qilish;

-   muloqot yuritish shakli - bevosita hissiy muloqot;

-   tengdoshlari bilan munosabatlar - qiziqish mavjud emas;

-   katta  yoshdagilar  bilan  munosabatlar  -  fiziologik  va 

himoyalanish ehtiyojlarini qondirish manbai;

-   nizolar mavjudligi - tengdoshlari bilan;

-   his-hayajonlar - ekspressiv imo-ishoralar orqali;

-   o‘yin faoliyati - turli predmetlami o‘ynaydi.

2  yoshdan  3  yoshgacha  bo‘lgan  bolalarning  psixologik 

xususiyatlari:

-  fikrlash - ko‘rgazmali-harakatli tafakkur;

-  nutq - so‘z birikmalari va fe’llami tushunadi;

-  ixtiyoriy bilish jarayoni - ixtiyorsiz diqqat va xotira;

-  fiziologik sezgirlik - noqulaylikka nisbatan yuqori sezgirlik;

-  bilish obyektlari - turli predmetlar va ulaming ichki tuzilishi;

-  bilish  usullari  -  predmetlardan  turli  maqsadlarda  foyda­

lanish, ulami qismlarga ajratish va yig‘ish;

-  muvaffaqiyatli  o‘zlashtirish  shartlari  -  rivojlantiruvchi 

muhitning  turli-tumanligi  bolaga  nisbatan  mehribon  bo‘lish  va 

muloqot qilish;

- muloqot yuritish shakli - vaziyatli shaxsiy muloqot;

-  tengdoshlari bilan munosabatlar - qiziqish kam;

-  katta  yoshdagilar  bilan  munosabatlar  -  himoyalanish, 

erkalanish va yordam berish manbai;

-  nizolar mavjudligi - katta yoshdagilar bilan ("men - o‘zim" 

tamoyili);

-  his-hayajonlar - kuchli his-tuyg‘uli, keskin o ‘zgarishlar;

-  o‘yin  faoliyati  -  turli  predmetlarni  o‘ynaydi,  shuningdek 

tengdoshlari bilan o‘ynaydi.

3  yoshdan  4  yoshgacha  bo‘Igan  bolalarning  psixologik 

xususiyatlari:

37

---

-   fikrlash - ko‘rgazmali-obrazli tafakkur;

~  nutq - ravon nutq shakllanadi va sifatlami tushuna boshlaydi;

-   ixtiyoriy bilish jarayoni - ixtiyorsiz diqqat va xotira;

-   fiziologik sezgirlik - noqulaylikka nisbatan yuqori sezgirlik;

-   bilish  obyektlari  -  predmetlar,  ularning  xususiyatlari  va 

vazifaiari;

-   bilish usullari - tajriba qilish va konstruksiya yaratish;

-   muvaffaqiyatli  o ‘zlashtirish  shartlari  -  rivojlantiruvchi 

muhit va katta yoshdagilar bilan hamkorlik munosabatlari;

-   muloqot yuritish shakli - vaziyatli amaliy;

-   tengdoshlari bilan munosabatlar - qiziqish kam;

-   katta yoshdagilar  bilan  munosabatlar  -  faoliyat  usullarini 

tanlashga  yordam  berish  manbai  hamda  o‘yin  va  ijod  bo‘yicha 

sherik;

-   nizolar mavjudligi - katta yoshdagilar bilan ("men - o‘zim" 

tamoyili);

-   his-hayajonlar - kuchli his-tuyg‘uli, keskin o‘zgarishlar;

-   o‘yin  faoliyati  -  katta  yoshdagilar  bilan  sherik  b o iib , 

o‘yinchoqlarni esa, mustaqil o ‘ynaydi.

4 

yoshdan  5  yoshgacha  bo ig an   bolalarning  psixologik 

xususiyatlari:

-   fikrlash - ko‘rgazmali-obrazli tafakkur;

-   nutq -  faol  nutq  shakllanishi  yakunlanadi,  fikrlami  bayon 

etish;

-   ixtiyoriy  bilish jarayoni  -  ixtiyorsiz diqqat va xotira,  shu- 

ningdek o‘yin vaqtida ixtiyoriy ravishda eslab qolish rivojlanadi;

-   fiziologik  sezgirlik  -  noqulaylikka  nisbatan  sezgirlik 

kamayadi;

-   bilish obyektlari - bevosita idrok etilmaydigan predmetlar 

va hodisalar;

-   bilish usullari - katta yoshdagilaming hikoyalari va tajriba 

qilish;

-   muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari - shaxsiy dunyoqarash;

-   muloqot yuritish shakli - vaziyatdan tashqari muloqot;

38

---

-   tengdoshlari  bilan  munosabatlar  -  voqeaga  boy  bo‘Igan 

o‘yinlarda sherik sifatida qiziqarli kechadi;

-   katta  yoshdagilar  bilan  munosabatlar  -  axborot  olish 

manbai;

-   nizolar mavjudligi - mavjud emas;

-   his-hayajonlar  -  yanada  ravon  va  o‘zini  nazorat  qilishga 

urinadi;

-   o‘yin  faoliyati  -  tengdoshlari  bilan  jamoaviy  va  rolga 

kirishgan holda o ‘ynaydi, o‘yinIi vaziyatlami ijro qiladi.

5 

yoshdan  6  yoshgacha  bo‘Igan  bolalarning  psixologik 

xususiyatlari:

-   fikrlash  -  ko‘rgazmali-obrazli  tafakkur,  tasvirli-sxemali 

jarayon shakllana boshlaydi;

-   nutq - nutqni rejalashtirish malakasi shakllanadi;

-   ixtiyoriy  bilish  jarayoni  -  maqsadga  yo‘naitirilgan  eslab 

qolish qobiliyati rivojlanadi;

-   fiziologik  sezgirlik  -  noqulaylikka  nisbatan  sezgirlik 

kamayadi;

-   bilish obyektlari  - bevosita idrok etilmaydigan predmetlar 

va hodisalar, axloqiy normalar;

-   bilish  usullari  -  katta  yoshdagilar  va  tengdoshlari  bilan 

muloqot qilish, mustaqil faoliyat, tajriba qilish;

-   muvaffaqiyatli  o‘zlashtirish  shartlari  -  shaxsiy  dunyo- 

qarash;

-   muloqot  yuritish  shakli  -  vaziyatdan  tashqari  muloqot va 

uddaburonlik;

-   tengdoshlari bilan munosabatlar - o ‘yinlarda sherik sifatida 

unga  qiziqish  chuqurlashadi  hamda  muloqot  yuritishda  moyillik 

sezadi;

-   katta  yoshdagilar  bilan  munosabatlar  -  axborot  olish 

manbai va suhbatdosh;

-   nizolar mavjudligi - mavjud emas;

-   his-hayajonlar  -  mo‘tadil  darajadagi  his-tuyg‘u,  yuqori 

kayfiyat ustun turishi;

39

---

-   o‘yin  faoliyati  -  o‘yin  haqida  fikrlari  shakllanadi, 

shuningdek davomli o‘yinlar, birlashmalar shakllanadi.

6 

yoshdan  7  yoshgacha  bo‘lgan  bolalarning  psixologik 

xususiyatlari:

-   fikrlash  -  mantiqiy  tafakkur  ко‘rgazmali-obrazli  jarayon 

asosida rivojlanadi;

-   nutq - ichki nutqning rivojlanishi;

-   ixtiyoriy bilish jarayoni - o‘zlashtirish jarayonida ixtiyoriy 

ravishda o‘z fikrini jamlashga kirishadi;

-   fiziologik sezgirlik - individual ravishda, aksariyat hollarda 

past darajada;

-   bilish  obyektlari  -  predmetlar  va  hodisalar  o‘rtasidagi 

sabab-oqibatli bog‘liqlik;

-   bilish  usullari  -  mustaqil  faoliyat,  bilish  uchun  katta 

yoshdagilar va tengdoshlari bilan muloqot qilish;

-   muvaffaqiyatli  o ‘zlashtirish  shartlari  -  shaxsiy  dunyo- 

qarash, har bir ishda o ‘z fikrini bildirish;

-   muloqot  yuritish  shakli  -  vaziyatdan  tashqari  shaxsiy 

muloqot;

-   tengdoshlari  bilan  munosabatlar  -  suhbatdosh  va  faoliyat 

bo‘yicha sherik;

-   katta  yoshdagilar  bilan  munosabatlar  -  hissiy  ko‘mak 

manbai;

-   nizolar  mavjudligi  -  7  yoshga  kelib  tanazzulga  uchrash, 

ijtimoiy raining o‘zgarishi;

-   his-hayajonlar  -  yuqori  darajadagi  his-tuyg‘ ularga  ega 

bo‘lish;

-   o‘yin  faoliyati  -  zimmasiga  olgan  rolga  muvofiq  o‘zini 

tutish  shakllanadi,  shuningdek  birgalashib  o'ynaydi.  Davlat 

talablari  asosida  namunaviy  mashg‘ulot  rejalari  tasdiqlanadi. 

Dastur  maktabgacha  ta’lim  muassasalari  pedagoglari,  ota-onalar, 

bolalar  tarbiyasi  bilan  qiziquvchi  barcha  mutaxassis  va 

metodistlarga mo‘ljallangan.