71
Xalq tabobatida qo`llaniladigan dorivor o`simliklar juda ko`p. Ulardan biri
zanjabil o`simligidir. Ko‘pchilik zanjabil ildizini ko‘rgan va tatib ham ko‘rgan
bo‘lishi mumkin, ammo hamma ham bu o‘simlikning asl ko‘rinishi, foydali
xususiyatlari, qanday sharoitda o‘sishi va nima maqsadlarda foydalanishini
to‘laligicha bilmaydi. Zanjabil boy tarkibga va tarixga ega bo‘lgan eng qimmatli va
sirli o‘simlik. U ko‘p qirrali o‘simlik, eng issiq ziravor, go‘zallik
va yoshlikni
saqlovchi samarali vosita. Zanjabilning ildizi eng ko‘p foydali xususiyatga ega.
To‘liq nomi “dorivor zanjabil”, sanskritcha ”singabera” ya‘ni “shoxli” yoki “shox
shaklidagi” degan ma‘no anglatadi. Bu nomni u ildiz qismining paydo bo‘lishidan
olgan. Ildizi ajoyib shaklga ega. Buni mushtning tasviriga o‘xshatish mumkin.
O‘sishi va tashqi ko‘rinishi: Oddiy zanjabil 1000ga yaqin turdagi
zanjabildoshlar oilasiga mansub bo‘lgan ko‘p yillik o‘simlik. Zanjabilning vatani
Hindistonning shimoli mintaqalari bo‘lib, keyinchalik o‘simlik Xitoy, Indoneziya,
Avstraliya, Yaponiya, Tailand va boshqa mamlakatlarda yetishtirila boshlandi.
Issiq va nam tropiklar an‘anaviy qulay o‘sish zonasi hisoblanadi. O‘simlikni bo‘yi
o‘rtacha 1- 1.5m balandlikka yetadi. Uning barglari tor, nayzasimon, tanasi kuchli,
gullari ko‘zga tashlanmaydigan (mayda).
Kimyoviy tarkibi efir moylari, lipidlar, kraxmal, Vitaminlar (C, B1, B2, A),
muhim biogen elementlar (Ca, Mg, Fe, Zn, Na, K, P), organik moddalar (felandrin,
sineol, sitral, borneol, gingerol,komfin), muhim aminokislotalar (lizin, fenilalanin,
metionin) dan iborat.
U zaharlanishga qarshi ta‘sir kuchiga ega. Mikroorganizmlarga qarshi
kurashda, xususan, virusli kasalliklarni davolashda, immunitetni oshirish va ovqat
hazm qilishda ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi. Surunkali yallig‘lanish,
shamollash va
tananing turli sohalarida uchraydigan xavfsiz o‘sma (mioma) hastalliklaridan xalos
etadi, garmonlarni tartibga soladi. Tomoq shamollashi, yo‘tal, tumov kasalliklari
profilaktikasi va ularni davolashda qo‘llaniladi. Ushbu o‘simlik asosida
tayyorlangan choy asab tizimini tinchlantirish,
mushaklarni tetiklashtirish,
kayfiyatni ko‘tarish, teri rangini yaxshilash, ko‘zga quvvat berish xususiyatiga ega.
Organizmda modda almashinuvini (metobolizm) tartibga soladi, bu ortiqcha
vaznni oldini olish va zararsiz ozishga xizmat qiladi.Homiladorlikning birinchi
72
bosqichida ko‘ngil aynishida (taksikoz) samarali vosita hisoblanadi. Beldagi va
bo‘g‘imlardagi og‘riqlardan halos bo‘lishda kompress ko‘rinishida qo‘llaniladi.
Bundan tashqari zanjabil tromblar hosil bo‘lishi va saraton kasalligini oldini oladi.
Kontrendekativligi (qo‘llash mumkin bo‘lmagan hollar). Bu o‘simlikni
iste‘mol qilish jarayonida uning shifobaxsh xususiyatlari
bilan bir qatorda juda
kuchli ta‘sirga ega ekanligini ham esdan chiqarmaslik kerak. Qizituvchi xususitati
borligi tufayli harorati yuqori bo‘lgan kishilarni yozni issiq kunlarida yoki
tanasida qon ketish kuzatilganda qo‘llash tavsiya etilmaydi. Ziravor-sirkaga
solingan zanjabil ovqat hazmini yaxshilashda qo‘llaniladi. Ammo bu aralshmani
ko‘p miqdorda iste‘mol qilish oshqozon yallig‘lanishi,me‘da yarasi kabi o‘tkir
kasalliklarni keltirib chiqaradi. Homiladorlikning birinchi davridan tashqari boshqa
davrda qo‘llanilishi tavsiya etilmaydi. Divertikulit, divertikulez, qizilo‘ngach
kasalliklari,o‘t pufak xastaliklari bor bemorlarga ham tavsiya qilinmaydi. Bulardan
tashqari,
hisobga olish kerakki, zanjabil tarkibida juda ko‘p miqdorda kardeoktiv
moddalar bor. Shuning uchun uchun ham gipotenziv va ritmik o‘zgarishlarga
qarshi bo‘lgan dori vositalarini ichayotgan yoki shunga aloqador kasallikka
chalingan bemorlar qabul qilishi man etiladi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, ushbu dorivor o‘simlik va u asosida
tayyorlanadigan damlamalarni qanday qo‘llanilishini bilish, amaliyotga joriy qilish
tabiiy va uy sharoitida turli kasalliklarni oldini olish va davolash uchun foydali.
Zanjabilning xalq tabobatida keng qo‘llanilishi, shuningdek oziq-ovqat
sanoatida,tibbiyotda, kosmetologiyada muhim vosita
hisoblanishi uning boy
tarkibga ega ekanligi bilan bog‘liq. Shu tufayli undan zamonaviy tibbiyot
retseptlarida qo‘llanilish imkoni yuqori. Uning boshqa o‘simliklardan farqi,
dorivor va ziravor xususiyatidan tashqari dekorativ (manzarali) o‘simlik sifatida
yetishtirilishidir.Namlik, harorat va boshqa talablar bo‘yicha ko‘rsatgichlarga
rioya qilib parvarish qilinsa, uning gullariga qoyil qilish mumkin. Ko‘plab
xususiyatga ega zanjabildan oqilona foydalanish inson salomatligi uchun benihoya
foydali hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
