|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
Қаторлаб ва квадрат усулда экиш
|
Тарвуз
|
280
|
|
140
|
1
|
|
|
2,5
|
4,0
|
|
|
0,8
|
|
210
|
|
140
|
1
|
|
|
2,0
|
3,5
|
|
|
0,9
|
|
140
|
|
140
|
1
|
|
|
1,5
|
3,2
|
|
|
1,0
|
|
Қовун
|
210
|
|
80
|
1
|
|
|
2,2
|
1,7
|
|
|
1,2
|
|
140
|
|
140
|
1
|
|
|
1,7
|
1,5
|
|
|
1,1
|
|
140
|
|
70
|
1
|
|
|
1,2
|
1,3
|
|
|
1,3
|
|
Қовоқ
|
280
|
|
210
|
1
|
|
|
3,2
|
6,5
|
|
|
0,4
|
|
210
|
|
210
|
1
|
|
|
2,8
|
6,0
|
|
|
0,5
|
|
140
|
|
140
|
1
|
|
|
2,6
|
5,5
|
|
|
0,6
|
|
квадрат-уялаб ва тўғри бурчакли уялаб экиш
|
Тарвуз
|
210
|
|
210
|
2
|
|
|
1,6
|
1,3
|
|
|
0,9
|
|
280
|
|
280
|
2
|
|
|
1,7
|
3,0
|
|
|
1,2
|
|
Қовун
|
140
|
|
140
|
2
|
|
|
1,3
|
1,3
|
|
|
1,4
|
|
210
|
|
210
|
2
|
|
|
1,6
|
1,4
|
|
|
1,6
|
|
Қовоқ
|
280
|
|
280
|
2
|
|
|
1,6
|
6,4
|
|
|
0,3
|
|
210
|
|
210
|
2
|
|
|
3,1
|
6,2
|
|
|
0,7
|
|
Лента усулида экиш
|
Тарвуз
|
290
|
70
|
90
|
1
|
|
|
2,8
|
4,5
|
|
|
0,6
|
|
210
|
70
|
70
|
1
|
|
|
1,5
|
3,8
|
|
|
0,8
|
|
Қовун
|
270
|
90
|
70
|
1
|
|
|
1,2
|
2,4
|
|
|
0,5
|
|
140
|
70
|
70
|
1
|
|
|
1,4
|
2,3
|
|
|
0,6
|
|
Қовоқ
|
360
|
90
|
90
|
1
|
|
|
1,1
|
4,8
|
|
|
0,3
|
|
Лента-уялаб экиш
|
Тарвуз
|
350
|
70
|
90
|
2
|
|
|
2,1
|
4,6
|
|
|
0,4
|
|
290
|
70
|
90
|
2
|
|
|
1,9
|
2,8
|
|
|
0,9
|
|
350
|
70
|
70
|
2
|
|
|
1,2
|
2,7
|
|
|
1,1
|
|
Қовун
|
290
|
70
|
90
|
2
|
|
|
1,1
|
2,4
|
|
|
1,1
|
|
210
|
70
|
70
|
2
|
|
|
1,3
|
1,9
|
|
|
0,6
|
|
Қовоқ
|
360
|
90
|
90
|
2
|
|
|
1,1
|
4,6
|
|
|
0,7
|
|
350
|
70
|
140
|
2
|
|
|
1,2
|
4,8
|
|
|
0,7
|
|
12.2. Лалмикор полизчилик хусусятлари
Лалмикор полизчилик минтақалари ва уни ривожлантириш истиқболлри. Полиз экинлари қурғоқчиликка чидамли ҳисобланади, уларни иссиқ иқлимли тоғолди туманларида суғормасдан етиштириш мумкин. Лалмикор полизчилик денгиз сатҳидан 1200-1500 м юқоридаги тоғолди текисликларида ва зинапояларида жойлашиб, бу ерларда-йиллик ўртача ёғин миқдори 400-500 мм ни ташкил этади. Шунингдек, полиз экинларини суғормасдан денгиз сатҳидан 500-700 м баландликда-йиллик ёғин миқдори 250-300 мм бўладиган текисликларда ҳам етиштириш мумкин.
Лалмикор полизчиликни ривожлантириш жуда муҳим, чунки бу ерда етиштириладиган мевалар таъми суғориб етиштирилган меваларга нисбатан ширинроқ бўлади, тоғолди туманларда полиз экинлари етиштириш бирмунча арзонроқ, шунингдек, лалмикор полизчилиқда ўсимликлар касалликларга унчалик чалинмайди. Лалмикор полизчилик Самарқанд, Жиззах, Қашқадарё, Сирдарё, Сурхондарё ва Тошкент вилоятларида кенг тарқалган бўлиб, умумий майдон 7,5-8 минг гектарни ташкил этади.
Мамлакатимизда лалми ер майдонларини 30-40 минг гектарга, олинадиган полиз маҳсулотининг ялпи маҳсулотини 150 минг тоннагача етказиш имкониятлари мавжуд. Бу имкониятлардан тўла фойдаланиш аҳолининг полиз маҳсулотларига бўлган талабини қондиришда муҳим омил ҳисобланади.
Лалмикор ерларда етиштириладиган қовун ва тарвуз навлари. Полиз экинлари навлари лалмикор полизчиликка ҳар хил мослашиб, турлича натижа беради. Тарвуз ўсимлигининг илдизи тупроқда чуқур жойлашгани сабабли, бу экиннинг ламикорликка мослашишини таъминлайди. Қовун тарвуздан кўра камроқ лалми ерларга экилади. Қовоқнинг илдиз тизими тупроқ юзасига яқин жойлашган, ўсимликдан кўп намлик бўғланиб кетади, шунинг учун қовоқ турлари лалми ерларга экишга яроқли эмас.
Лалмикор ерлардаги тупроқ-иқлим шароитлари бирмунча кескин бўлганлиги сабабли, бу ерда ўстириладиган навлар иссиққа ва қурғокчиликка чидамли, илдизлари яхши ривожланадиган бўлиши керак.
Бундай хусусиятларга эга бўлган бир қанча навлар ҳалқ селектсиячилари ва олимлар томонидан яратилган ва туманлаштирилган. Шулардан: Жиззах ва Самарқанд вилоятларининг юқори текисликларида ва пастки тоғолди зоналарида етиштириш учун қовуннинг Юбилейная, Арбакешка 1219, Пўрсилдоқ, Ичи қизил; кечпишарларидан: Гулоби богарная; тоғолди зоналариниш юқори поғоналарида – юқорида номи келтирилган навлар ва шулар билан бирга Зарғалдоқ-гулоби нави экишга тавсия этилади.
Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятларининг лалми текисликларида қовуннинг Босволди, Пўрсилдоқ; кечпишар навларидан – Қўйбош, Ичи қизил, Қўйбош 476, Богарная 34; тоғолди лалми ерларида – юқоридаги навлар билан бирга Арбакешка 1219, Кўкча 588; кечпишарлардан – Зарғалдоқ гулоби; Қора қанд навлари экилади.
Ўзбекистон ғаллачилик илмий-тадқиқот институти олимлари лалми ерларда етиштириш учун тарвузнинг қуйидаги навларини экишга тавсия этади: Жиззах ва Самарқанд вилоятларининг текисликларида Қўзибой богарний; Багаевский мурашка, Оқ қўзибой 30, Тезпишар, Спутник, тоғолди зонасида – Қўзибой 30, Қўзибой богарний, Хайит қора, Спутғшк, Мозаичний; Қашқадарё ва Сурхондарё лалми текисликларида – Тезпишар, Мозаичний; Қўзибой богарний; Оқ қўзибой, Хайит қора, Багаевский мурашка, Динний лист; тоғолди лалмикорликда – юқоридаги навлар билан бирга Қўзибой 30, Американский белий; Белий длинний 107.
Лалми ерда ўсадиган полиз ўсимликларининг биологияси. Ерда нам танқислиги, тупроқда ва унинг полиз экинлари палаги таралган устки қисмида ҳароратнинг кескин кўтарилиши ўсимликнинг ўсиши ва ривожланишига, шунингдек, уларда кечадиган физиологик жараёнларга маълум даражада таъсир кўрсатади. Тупроқдаги нам танқислиги туфайли ўсимликка илдиз тизими орқали сув шимилиши бузилади, натижада ўсимликнинг ўсув даври, айниқса, об-ҳаво ноқулай келган-йилларда узоққа чўзилиб кетади. Лалмикор ерларда ҳаво ва тупроқ ҳароратининг жуда кўтарилиб кетиши, ҳаво нисбий намлигининг пасайиши полиз экинлариниш гуллашини сусайтиради, ғунча ва янги тугилган меваларнинг қуриб қолишига сабаб бўлади. Баъзан вазни 200-300 г келадиган йирик мевалари ҳам қуриб қолади. Бунга сабаб, ўсимлик гулидаги чанги ҳаёт қобилиятининг пастлиги (24-25%) ва суғориладиган ерлардагига қараганда гулларга ҳашарот чанглатувчиларнинг кам келиб қўнишидир. Бу хол айниқса, об-ҳаво қуруқ келган-йилларда ўсимлик тупида биттадан мева тугилишига ёки бутунлай тугилмаслигига олиб келади.
Ерга тўкиладиган гул ва тугунчалар фоизини пасайтириш ва майда бўлиб, етилмай қоладиган мевалар миқдорини камайтириш учун ўстириш стимуляторлари (гетероауксин, алфа-НУК, бор кислотаси) қўлланилади. Қўшимча чанглатиш учун ўсимликка асаларилар жалб этилади ёки гуллар қўлда чанглатилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
