Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент ирригатция ва қишлоқ ХЎжалигини

Таълим жараёнининг кўрсатмали ва кўргазмали бўлиши
 
тамойили
 
Таълим жараѐнида мумкин қадар сезги органлàрини кўпроқ жалб этиш 
ўрганишни осонлаштиради. Эшитиш жараѐнида абстракт тафаккур маълум иш 
бажарса, кўриш орқали образли тафаккур ҳам ишга тушади. Кўрсатмалилик 
мавзуни ўрганишда енгиллик туғдириши билан бирга талабада қизиқиш ҳам 
уйғотади. Ўрганилган мавзуни узоқ муддат эсда сақланишига ва қайта эсга 
туширишга ѐрдам беради. 
Талабаларнинг схема, жадвал, диаграмма каби материаллар устида иш 
олиб боришлари ва материал хусусиятларини таққослаш, таҳлил қилиш, 
умумлаштириш, хулоса чиқаришлари мантиқий фикрлаш қобилиятини 
ўстиришга ѐрдам беради. 

---

31 
Албатта кўрсатмалилик самарали натижалар бериши учун унинг бошқа 
томонларини ҳам эътиборга олиш керак. Биринчидан, ишлатиладиган 
кўрсатмали қуроллар у ѐки талабаларининг ѐши ва ўзига хос характер 
хусусиятлари, умумий тайѐргарликка-савиясига мос келадиган бўлиши лозим. 
Иккинчидан, фойдаланиладиган кўрсатмали қуроллар ўтилаѐтган дарс 
мавзусининг мазмунини очиб беришига ѐрдам берадиган материаллар 
бўлишини ҳисобга олмоқ, демак, унинг тўғри танланишига эътибор бермоқ 
лозим. Учинчидан, дарс жараѐнида фойдаланиш учун белгиланган кўрсатмали 
материаллардан унумли фойдаланмоқ учун зарур бўлган таълим усуллари 
тўғри танланган бўлиши лозим. Умуман олганда, таълимни кўрсатмали 
бўлишини таъминлаш устида ҳозирда кўплаб илмий-тадқиқот ишлари олиб 
борилмоқда ва кўрсатмалиликни самарадорлигини оширишда фан-техниканинг 
кейинги йиллар ичида эришган ютуқларидан фойдаланиш масаласи ишлаб 
чиқилмоқда.
Билимларни пухта ва тизимли ўзлаштириб олиш тамойили 
Таълим жараѐнида биз талабаларни билимларни мустаҳкам эсда сақланиб 
қолишини таъминлаш зарурий талаблардан биридир. Ўқув материалларини 
мустаҳкам эсда сақлаб қолиш, айни дарс жараѐнида баѐн қилинаѐтган ўқув 
материалларини тизимли ва онгли ўзлаштиришга боғлиқ. Аввалги 
машғулотларда ҳосил қилинган билим, кўникма ва малакалар анча мураккаброқ 
материални ўзлаштириб олиш учун пиллапоя, база бўлиб хизмат қилади. 
Шунинг учун ҳам билимлар базасининг пухта бўлмаслиги кейинги 
ўрганиладиган янги билимларни ҳам заиф бўлишига олиб келади. Яхши 
ўзлаштирилган, мустаҳкамланган билимларда эса кейинги янги билимларни 
ўрганишда ва мустаҳкамлашда асос бўлиб хизмат қилади. Билимларни 
ўзлаштириш жараѐнида уларнинг пухта англаб олинганлигини текшириш, 
баъзи тушунмовчиликларни йўқотиш, мустаҳкамлашга эътиборни қаратиш 
дидактиканинг 
асосий 
масалаларидан 
биридир. 
Таълим 
жараѐнида 
такрорлашни уюштириш билимларни мустаҳкамлашга ѐрдам беради. 
Такрорлашнинг аҳамияти шундаки, такрорлаш фақат олдиндан ўзлаштирилган 

---

32 
ўқув материалинигина эсга туширмай, балки шу ўқув материалларига боғлиқ 
бўлган янги-янги маълумотлар ҳам берилади, ўзлаштирилган билимларнинг 
ноаниқ туман бўлиб қолган томонлари ойдинлаштирилади ва тўлдирилади. 
Билимларни ўзлаштириш жараѐни узлуксиз ва маълум тизим асосида олиб 
борилиши таълим самарасини оширади. Билимларни доимий равишда 
текшириб бориш, такрорлаш тизимли ва узлуксиз равишда тўлдириб бориш 
муҳим дидактик талабдир.