Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент ирригатция ва қишлоқ ХЎжалигини

Таълимда онглилик, фаоллик ва мустақилликка эришиш
 
тамойили 
Маълумки, эски мусулмон ìàêòàáларида ўқитиш жараѐни, ѐд олиш муҳим 
ўрин эгаллаган. Лекин тушунишга ва англаб олишга эътибор бир оз камроқ 
ажратилган. Айни вақтда моҳияти англаб олинган билимгина амалда самарали 
қўллаш мумкин. Шунинг учун ўқув жараѐнида хотираси кучли бўлган 
талабаларнинг мавзуни шунчаки юзаки ѐдлаб олишларига йўл қўймаслик 
лозим. Онглилик талабаларни янги материалини идрок қилишда таърифлар, 
теоремалар, адабиятдан шеър ѐдлаш ва ҳоказоларнинг ифодаланишинигина 
эмас, балки уларнинг ҳаѐтий ходисалар, жараѐнлар билан боғлиқ бўлган 
мавзуни ҳам тушунишларини талаб этади. Акс ҳолда билимларда юзакичилик 
авж олади, бунда материал қуруқ ѐдлаб олинган бўлади. Бундай билимлар тез 
унитилади. Бундан ташқари билимларни онгли равишда ўзлаштириш 
талабаларда бу билимларга нисбатан маълум муносабат хосил қилишни, 
эмоционал кечинмалар уйғотишни ҳам ўз ичига олади.
5
Биз яхши биламизки, таълим икки томонлилик хусусиятига эга. Таълим 
жараѐни педагог йўналтирувчи бўлиб майдонга чиқади ва талабалар ўрганиш 
жараѐнини ўз бошларидан кечирадилар. Ўрганиш жараѐни мураккаб психик 
жараѐн бўлиб талабадан маълум фаолликни талаб этади. Педагог қанчалик 
таълим жараѐнини сермазмун, қизиқарли ва маҳорат билан ташкил этмасин 
талаба томонидан маълум фаоллик билдирилмаса, ўқув жараѐнида самарага 
эришиш мумкин бўлмайди. Демак ўқув жараѐнида аввал талабаларда 
5
Подласый И. П. “Педагогика”. Москва. “Владос» ,2005, 56-срт. 

---

30 
фаолликни уйғотиш зарур. Бу фаоллик билиш жараѐнига таъсир этади, идрок 
қилиш, таҳлил қилиш, анализ ва синтез каби психик жараѐнларни ишга 
туширади. Талабаларда фаоллик ҳолатини вужудга келишда мотивациялар 
аҳамиятлидир. 
Мустақил тафаккур турли усуллар билан ҳосил қилинади. Тафаккурни 
шакллантириш усулларидан бири мустақил ҳал қилиш, муаммоли вазифалар 
қўйишдир. Айтиб ўтиш жоизки онглилик ва фаолликкина мустақил тафаккурни 
вужудга келишига сабаб бўлади. Бугунги кунда таълим олдига қўйилаѐтган энг 
катта талаблардан бири ҳам мустақил фикрлаш, муаммолар ечимини мустақил 
топиш каби хусусиятларни талабаларда ривожлантиришдир. Умуман онглилик, 
фаолллик ва мустақиллик ўзаро бир-бирини тўлдириб турувчи психик ҳолатлар 
дейиш мумкин. Билимларни онгли ўзлаштириш, бир томондан, талабаларнинг 
мустақил, фаол фикр қилишларини назарда тутса, иккинчи томондан айнан шу 
жараѐн давомида талабаларнинг мустақиллик ва фаолликларини ҳамда 
мантиқий фикр қилиш фаолиятларини тарбиялаб, такомиллаштириб боришни 
назарда 
тутади. 
Талабалар 
фаоллигини 
ривожлантириш, 
уларнинг 
мустақиллигини ошириш, талабалар онглилигини ўстириш ўқитишда юксак 
самарадорликка эришишга ѐрдам беради.