Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги равшанов С. С, Мирзаев Ж. Д. Дон ва дон маҳсулотлари экспертизаси

Эфирмойли донлар. Кашнич - қадимий ўсимлик ҳисобланади. Уни халқ табобатида ва зировор сифатида ишлатилган. Ҳозирги вақтда кашнич эфир мойи сифатида парфюмерия, совун пиширишда, ликёр-ароқ учун, техник мақсадларда ишлатилади. Кашнични ёғсизлантирилган кунжараси чорва учун қимматли ем ҳисобланади. Кашнич гули асаларичиликда,пояси ва уруғи эса зировор сифатида овқатга қўшиб истемол қилинади. Украина, Краснодар, Ставрополь ўлкаларида етиштирилади.
Кашнич (Coriandrum sativum L) - соябонгулдошлар оиласига мансуб, бир йиллик ўсимлик. Гектаридан 50 -80ц ҳасил олинади. Ўсимлик баландлиги 1 м. гача бўлади. Баргларидан алдегид хушбўйлик беради. Тўп гули мураккаб соябон. Меваси икки уруғлик, шарсимон, узунчоқ шаклда, усти ғадир-будур. Қобиғи 40%ни ташкил этади. Мева узунлиги 2,3-4,0 мм, ранги сариқ-қўнғир, 1000 та дон массаси 5-8 г. Меваси таркибида0,8-1,3% эфир мойи, 12-13% оқсил, 17-24% ёғ,11-13% крахмал, 32-38% клетчатка ва 5% минерал моддалар бор.
Асосий навлари: Янтар, Луч, Кировоградский ва бошқалар.
Анис (AnisumvulgareGaertn) - соябонгулдошлар оиласига мансуб, бир йиллик эфир мой берувчи ўсимлик. Асосан Украина, Поволожье, Шимолий Кавказ, Марказий қоратупроқ вилоятларида ҳамда Ўзбекистонда ҳам етиштирилади. Поясининг узунлиги 70 см.гача. Меваси нок шаклида ажралмайдиган икки уруғли, ранги яшил-кулранг. Мевасининг узунлиги 3-4 мм. 1000 дон вазни 3-5 г. Меваси таркибида 4% атрофида эфир мойи ва 20% гача мой бор, анетил моддаси хушбўйлик беради. Меваси медицинада ва нон пиширишда, эфир мойи парфюмерияда, совун тайёрлашда ва бошқа техник мақсадларда ишлатилади.
Асосий навлари: Алексейвский 334,38, Подольский 9.
Қора зира (carumcarviL) - соябон гулдошлар оиласига мансуб, икки йиллик ўтсимон ўсимлик. Кавказ, Сибир, Узоқ Шарқ ва Ўрта Осиёда ёввойи ҳолда учрайди. Қора зира уруғидан олинадиган эфир мой, спирт-ароқ ва ликер, шунингдек тамаки-махорка ишлаб чиқариш саноатида, қисман парфимерия саноатида, медицинада ҳамда нон ишлаб чиқаришда қўлланилади. Меваси икки паллали, узунлиги 4-7 мм, етилганда икки қисмга ажралади. Ранги қўнғир-жигарранг, эфир мойи миқдори мевасида 5-7% бўлади.
Оқ зира. Арпабодиён (Folniculum Vulgare Mill) - соябон гулдошлар оиласига мансуб, бўйи 90-200 см келадиган кўп йиллик ёки икки йиллик ўтсимон ўсимлик. Қрим, Кавказ, Ўрта Осиёда ёввойи ҳолда учрайди. Шимолий Кавказ ва Украинада етиштирилади. Хитой, Ҳиндистон, Япония ва бир қатор Европа мамлакатларида (Франция, Австрия, Италия, Руминия) тарқалган. Мева икки уруғлик узунчоқ шаклда, узунлиги 5-10 мм, ранги қўнғир-яшил, усти ғадир-будир. Меваси таркибида 2-6% эфир мойи бўлиб, унда 90% гача хушбўй модда анетол бор, ёғ 10-18%, шакар 15% ва оқсил 10-18%. Меваси медицинада ва нон пиширишда ишлатилади. Эфир мой парфимерияда совун тайёрлаш ва бошқа техник мақсадларда ишлатилади. Навлари: кримский, черновицский.
Расм 25. Мевалар.а-кашнич; б-анис; в-қора зира.