Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

Мураккаб ҳукмларнинг тузилиши. Мураккаб ҳукмда бир неча 
содда ҳукмлар мантиқий боғловчи орқали боғланган бўлади. Мураккаб 
ҳукмлар «ва», «ёки», «агар», «унда» каби мантиқий боғламалар орқали 
ифодаланиб, бирлаштирувчи, айирувчи, шартли, эквивалент каби турларга 
бўлинади. Бирлаштирувчи ҳукм – икки ёки ундан ортиқ оддий
ҳукмларнинг «ва», «ҳам», «ҳамда» каби мантиқий боғловчилар воситасида 
ўзаро бирикишидан ҳосил бўлган ҳукмлардир. S – P
1
ва P
2

дир. 
«Хожа Аҳрор Валий ўз даврида нақшбандийлик тариқати ривожи ва 
ислом дини тараққиётига катта ҳисса қўшди». 
S – ҳам P
1
ҳам P
2
дир. «Хожа Аҳрор Валий ҳам диний, ҳам дунёвий 
ишларни уйғунлаштирган ҳолда умр кечирган». 
Айирувчи ҳукмлар «ё», «ёки», «ёхуд» мантиқий боғламалари 
воситасида оддий ҳукмлардан ташкил топган мулоҳазалардир. Бу 
боғловчилар икки оддий ҳукмни ёки бир қанча предикатларни ёки бир 
қанча субьектларни бир-биридан айириб туради.
«Ҳасан Япония грантини ё юта олади, ё юта олмайди». 
«Бу учбурчак ёки ўткир, ёки ўтмас, ёки тўғри бурчакдир». 
«Абитуриент ё имтиҳондан ўта олади ё ўта олмайди». 
Шартли ҳукм икки оддий ҳукмнинг «агар, ... унда» мантиқий 
боғламаси орқали бирикишидан ташкил топади. 
«Агар талаба имтиҳонга яхши тайёрланса, унда аъло баҳо олади». 
Шартли ҳукм икки қисмдан иборат бўлиб, бири шарт қўяди, 
иккинчиси натижада ҳосил бўладиган ҳукмни ифодалайди, биринчиси асос 
бўлса, иккинчиси натижа бўлади.
1. «Агар электр токи бўлмаса, трамвай тўхтайди» (чин). 
2. «Агар қор ёғса, ер қуруқ бўлади» (хато). 
3. «Агар ёмғир ёғмаса ҳам, ер хўл бўлади» (сув сепиш, қор ёғиши, сув 
тошиши мумкин) (чин). 
4. «Агар талаба контракт тўлов мажбуриятларини бажармаса 
ҳамда имтиҳондан ўтолмаса, талабалик сафидан чиқарилади» (чин). 
Эквивалентлик ҳукмлари «агар ва фақат агар ... унда» мантиқий 
боғловчи ёрдамида икки оддий ҳукмнинг ўзаро боғланишидан ҳосил 
бўлади. Эквивалент ҳукмнинг чин бўлиш шартлари қуйидагича:
«Агар берилган сон жуфт сон бўлса, у ҳолда иккига қолдиқсиз бўлинади». 
«Агар фарзанд тарбиясига унинг ёшлигидан жиддий ёндашилса, у ҳолда 
етук инсон бўлиб етишади».