Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мукимий номидаги қЎҚон давлат

Адабиётлар: [7,8,9].
1. Биологик маром ҳақида тушунча

Барча ўсимлик ва ҳайвонларда узоқ табиий танланиш натижасида анатомо-морфологик, физиологик, биокимёвий хусусият ва белгилар вужудга келади ҳамда шулар орқали улар муайян шароитга мослашади. Ҳар бир тур йил ва йил фасллари давомида ўз ҳаётини бошқаради. Демак, биологик маром деб организмлар ҳаётининг йил давомида қатъий равишда бошқариб турилишига айтилади. Шунингдек, маълум вақт оралиғида қандайдир бир жараён ёки ҳодисанинг такрорланиши, бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтиши ҳамда қайта тикланиши тушунилади.

Маромлар одатда 2 хил: ички ва ташқи маромлардан иборат. Ташқи маромлар геофизик характерга эга ва улар организмдаги эндоген (ички) физиологик жараёнларда кузатиладиган маромлардир.
Ташқи маромлар, Ернинг қуёш атрофида айланиши ва Ер билан ой ўртасидаги боғланишлар натижасида сайёрадаги кўпчилик экологик омиллар қонуний равишда ўзгаради. Организмларнинг ҳаёт фаолиятидаги қатор ўзгаришлар ана шу ташқи геофизик даврий ўзгаришлар билан боғланган бўлиб, мосланиш характеридаги биологик маромлар деб аталади. Улар денгиз ва океанларда бир кеча-кундуз давомида суткалик сувнинг кўтарилиши ва пасайиши, шунингдек, бир ойлик ва бир йиллик маромлардир.
2. Тирик организмларда суткалик маромлар

Одамлар ва юксак тузилишдаги ҳайвонларда фаоллик ва тиним, тетиклик ва уйқу ҳолатлари асосий суткали маром ҳисобланади. Одамда 100 дан ортиқ суткали ўзгаришлар билан боғланган физиологик жараёнлар аниқланган.

Суткали маромларнинг ҳар хил омилларга сезгирлиги ўзгариши мумкин. Куннинг биринчи ярмида одам организмининг совуқ ҳароратига сезгирлигининг ортиши, куннинг иккинчи ярмида эса юқори ҳароратга ортиши аниқланган.
Суткали биомаромлар йирик ва очиқ рангли гулларда яхши ифодаланган. Уларнинг гуллари бир кеча-кундуз давомида даврий равишда очилиб-ёпилади. Бундай ўсимликларга қараб вақтни аниқлаш мумкин. Шунинг учун ҳам улар “биологик соатлар” деб аталади.