Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли ўзбекистон

3-§. Мулк ҳуқуқи
Мулк ҳуқуқи
айрим шахслар ёки жамоага тегишли моддий бойликларни, шунингдек, 
мулкчиликка оид иқтисодий муносабатларни қўриқлаш ва тартибга солишга қаратилган ҳуқуқий 
нормалар йиғиндисидир. Мулк ҳуқуқи мол-мулкка эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф 
этиш каби субъектив ҳуқуқлардан иборат. 
Фуқаролик кодексига биноан, мулк ҳуқуқининг субъектлари фуқаролар ва юридик шахслар 
ҳисобланади (мазкур субъектларнинг мулк ҳуқуқига хусусий мулкчиликнинг иктисодий тоифаси 
киради). 
Мулкка нисбатан мулк ҳуқуқи ва бошқа ашёвий ҳуқуқларни фарқлаш (ажратиш) мақсадга 
мувофиқдир. Бошқа ашёвий ҳуқуқларга, масалан, мулкка нисбатан хўжалик юритиш ҳуқуқи ёки 
мулкка нисбатан оператив бошқариш ҳуқуқи тааллуқли. 
Давлат ва муниципал мулкига давлат ва маҳаллий органларнинг мол-мулки (шаҳар, вилоят ва 
х,.к.), корхона ва ташкилотларнинг мулки киради. Мазкур ташкилотлар уларга бириктирилган 

---

60 
мулкка кўра мулк ҳуқуқига эга бўлмайди, аксинча, хўжалик юритиш ёки оператив бошқариш 
ҳуқуқига эга бўлиб, уларнинг мазмуни мулк ҳуқуқига якиндир. 
Мулкдор қонунга риоя қилган ҳамда бошқа шахсларнинг қонун билан 
муҳо
фаза қилинадиган 
ҳуқуқ ва манфаатларини бузмаган холда ўз хоҳишига кўра ўз мулкини бошқариш, ундан фойдаланиш 
ва уни тасарруф этиш билан боғалиқ ваколатларни амалга ошириши мумкин. 
Барча субъектлар мулкка бўлган ҳуқуқининг мазмуни одатда бир хилдир. Чеклашлар фақат 
қонун билан белгиланади. Чунончи, қонунда фақат давлат мулки ва муниципал мулкка кирадиган мол-
мулк турлари белгиланади. 
Шуни назарда тутиш керакки, мулкдор нафақат ҳуқуқларга, балки мажбуриятларга ҳам эга. 
Чунончи, улар қуйидагилардан иборат: 
1)
ўзига тегишли мол-мулкни сақлаш (мол-мулкни сақлаш мажбурияти); 
2)
солиқларни тулаш; 
3)
мол-мулкнинг бехосдан нобуд бўлиши ёки зиён етказилиши бўйича бутун масъулиятни 
бўйнига олиш (зарарли оқибатлар). 
Мулк ҳуқуқи бузилган ҳолларда фуқаролик қонуни барча субъектлар учун бир хил ҳимояланиш 
чораларини назарда тутади. Ҳимояланиш чоралари турли-туман бўлиб, мулкдорнинг қайси турдаги 
ҳуқуқий ваколатлари (мол-мулкка эга бўлиш, ундан фойдаланиш, уни тасарруф этиш ҳуқуқлари)" 
бузилганлигидан келиб чиқади. Масалан, башарти буюм қонунга хилоф равишда кимгадир ўтиб 
қ
олган 
бўлса, у қонуний тарзда буюмни бошқа шахсдан талаб қилиб олиши мумкин (виндикацион 
даъво); башарти нобуд бўлган ёки зиён етказилган бўлса, айбдор шахсга унинг нархини ёки уни 
таъмирлаш ҳаражатларини қоплаш мажбурияти юклатилади. 
Мулкдор унинг ҳуқуқларини бузиш билан боғлиқ ҳар қандай камчиликларни, агар улар эгалик 
ҳуқуқидан махҳрум этиш билан боғлиқ бўлмаса (негатор даъво), бартараф этишни талаб қилиши 
мумкин.