Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Бобур номидаги Андижон Давлат университети

Истиқлол ва 80-йилларда қатағон қилинганларни реабилитация қилиниши. Шароф Рашидов номини тикланиши.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 27 мартдаги “Атоқли давлат арбоби ва ёзувчи Шароф Рашидов таваллудининг 100 йиллигини нишонлаш тўғрисида”ги қарори бутун республика халқи каби андижонликларни ҳам беҳад қувонтириб юборди. Қарорда Ўзбекистонни жуда мураккаб ва оғир йилларда бошқариб юртимиз тараққиёти йўлида фидокорона хизмат қилган, ижтимоий ва ижодий фаолияти билан миллий адабиётимиз ривожига катта хисса қўшган атоқли давлат арбоби, таниқли ёзувчи Шароф Рашидовнинг ёрқин хотирасини улуғлаш, ҳамда таваллудининг 100 йиллигини муносиб нишонлаш кўрсатиб ўтилди. Чиндан ҳам Шароф Рашидов республиканинг биринчи раҳбари бўлиб, ниҳоятда оғир шароитда фаолият кўрсатди. Чунки ватан мустақил эмас эди. Совет мустамлакачилиги ҳукмрон эди. Барча-барча масалалар Марказдан бошқариларди. Шароф Рашидов бир томондан КПСС МК сиёсий бюроси, Марказқўм бош секретари, иккинчи томондан Марказнинг алоҳида махсус ваколати ва вазифаси билан тайинланган европалик миллат вакилидан иборат иккинчи секретар, учинчи томондан КГБ (ДХК) ва унинг ҳам миллати ўзбек бўлмаган амалдор назорати остида фаолият олиб боришга мажбур эди. Бундан ташқари республиканинг ўзида Марказнинг сиёсий, партиявий фитначилиги туфайли ва унинг таъсирига тушган республика партия ва совет органларидаги миллий кишиларимиздан иборат муҳолифатчилар, амалпарастларнинг бузғунчилик ишлари ҳам Шароф Рашидовга фаолиятига
Айниқса, бу сиймони шахсан таниган, билган, бирга ишлаган, унинг меҳригиёсидан баҳра олган андижонликлар талайгинадир. Улардан айримларини суҳбатларини сиз муҳтарам журналхонларга тақдим этамиз.

Қутлуғ 100 ёшни қоралаётган, катта ҳаёт йўлини босиб ўтган, ҳозирда эл ардоғида азизу-мукаррам бўлиб истиқлол инъом этган неъматлардан баҳраманд бўлиб фаровон ҳаёт кечираётган фахрий Пўлатжон ота Қаюмов Президентимизнинг Шароф Рашидовнинг 100 йиллигини нишонлаш тўғрисидаги қароридан беҳад руҳланиб, илҳомланиб ана шу буюк сиймо ҳақида тўлқинланиб биз билан бўлган суҳбатда кўтаринки пафос билан ушбу эсдаликларини изҳор этди:

“Бу улуғвор, ҳайрли қарорда белгиланган барча тадбирлар халқимизнинг айни дилидаги ўй ва мақсадлардир. Зоти олий Шароф Рашидов хақиқатдан ҳам халқимизнинг энг улуғ фарзанди эди. Бу қарорни чиқаргани учун Президентимизга жуда катта миннатдорчилик билдиришни ўз бурчим деб биламан. Чунки бу ажойиб арбобнинг, омма етакчисининг, буюк бадиий сўз устасининг босиб ўтган машаққатли, заҳматли, лекин шону-шарафли йўли бутун халқимиз, айниқса, ёшларимизнинг бундан кейинги, янгидан-янги авлодларнинг миллий ва маънавий камолотида ибрат бўлиб хизмат қилишига шак-шубҳа йўқдир. Бу қарорни бутун халқ севиб, хурсанд бўлиб қабул қилди. Ўйлайманки, Шароф Рашидов ўзбек халқининг энг кўзга кўринган давлат, жамоат, илму-фан, маданият, санъат арбоби эди. Мен Шароф Рашидов билан “Қизил Ўзбекистон” газетаси бош муҳарирлигида, Ўзбекистон Республикаси Олий совети раислигида, айниқса Ўзбекистон Компартияси Марказқўмининг биринчи котиби бўлиб ишлаётганида кўп учрашувларда бирга бўлганман, унинг сермазмун, мантиғи пухта, жозибали нутқ ва маърузаларини тинглаганман. Республиканинг биринчи раҳбари сифатида бу инсон қарийб чорак аср мобайнида юртимиз равнақи, ободончилиги, фаровонлиги йўлида катта жасорат кўрсатиб меҳнат қилди. Унинг раҳбарлик услубидаги энг асосий фазилатларидан бири кадрларни тўғри танлаш, жой-жойига қўйиш ва уларни тарбиялаш эди. Кўплар қатори мен ҳам у кишининг эътиборига тушган, меҳрини қозонган раҳбар ҳодимларидан бўлганим билан фаҳрланаман. Бу инсон билан ҳар бир учрашувимиз, сухбатимиз биз учун катта ибрат мактаби эди. Мен Андижонда раҳбарлик лавозимида ишлаётган пайтимда Фарғона област партия комитети раҳбарятида ўзгариш бўлиб, бу област партия комитетининг биринчи котиблигига миллати армани бўлган Габрильянц тайинланган эди. Унгача Габрильянц Марказқўмнинг қишлоқ хўжалик бўйича котиби эди. Мени шунда Шароф Рашидов чақириб анчадан буён сиз Андижонда раҳбарлик лавозимида ишлаяпсиз, Фарғонани яхши биласиз, биз у ерда энди яхши ишлар қилишимиз керак, област партия комитетининг биринчи секретари арман миллатига мансублигини эътиборга олсак, Фарғона област ижроий комитетига раиси маҳаллий миллат вакили бўлиши лозим. Бизга маҳаллий халқ билан тиллашадиган, унинг дардига қулоқ осадиган, қалбига йўл топадиган раҳбар кераклигини айтди. Шу гапни айтиш билан мени Фарғона област ижроий комитети раиси лавозимида ишлашим ҳақида маслахатлашди. Натижада мен Фарғона област ижроий комитети раиси лавозимида фаолият кўрсата бошладим. Орадан бир йил ўтар-ўтмас Москванинг кўрсатмаси билан Андижон ва Наманган областларини қўшиб битта Андижон вилояти ташкил этиладиган бўлди. Шу муносабат билан Шароф Рашидов мени ўз ҳузурига чақириб суҳбатлашди. У мендан сиз биласизки, мана иккита областни бирлаштирдик, энди бу областлар Республика пахтасининг учдан бир қисмини, яъни Андижон вилояти 400 минг тонна, Наманган вилояти 400 минг тонна пахта берарди, энди бундай катта 800 минг тонна миқдордаги пахтани ким беради? деб сўради. Шунда мен Андижон ва Наманган вилоятларида яъни ҳозирги бирлашган Андижон вилоятида ажойиб миришкор, пахтачилик сир асрорларини билағон, меҳнаткаш деҳқонлар, пахтакорлар кўпки, пахтани ана шу инсонлар яратади деб, жавоб қайтардим. Шунда Шароф Рашидов тўғри айтасиз, пахтани шулар беради, лекин буларга ким раҳбарлик қилади? Агар бошқа вилоятдан раҳбар тайинлайдиган бўлсак, вилоятнинг иқлимини, далалардаги шарт-шароитини ўрганишига камида 1 йил вақт кетади. Сиз эса бу ерни ҳамма шароитини, раҳбарларини биласиз, шунинг учун биз сизни шу раҳбарлик лавозимига тайинлаймиз, Андижонга қайтарсак деган умиддамиз, шунга нима дейсиз деб мурожаат қилди. Мен бу таклифга розилик билдирдим. Мен яна Андижон вилоят ижроий комитетининг раиси бўлиб сайландим.
Шароф Рашидовни энг яхши фазилатларидан бири жуда маданиятли эди, хаттоки йиғилишларда, семинарларда ҳам инсонларга доим мулойим гапирар эди. Ўша пайтлар мени бир масала бўйича чақиртирди. Республикада энг қолоқ соҳа — касб ҳунар техника билим юртлари фаолияти ҳолати эди. Саноат, қурилиш қишлоқ хўжалиги умуман, халқ хўжалиги сохаларида малакали ишчи кадрлар етишмас эди. Шу боис Республикадаги касб-ҳунар, техника билим юртларини моддий техника базасини, ўқув-тажриба дарслари сифатини яхшилаш, умуман, малакали ишчи-кадрлар тарбиялашни тубдан янгилаш кун тартибига қўйилган эди. Шароф Рашидов мени Ўзбекистон Республикаси бўйича ўрта маҳсус ва техника билим юртлари комитетига раис лавозимида фаолият кўрсатишимни илтимос қилди. Шу соҳанинг Иттифоқ раиси Москвадан келаётганини айтди. Мен бу лавозимда фаолият кўрсата бошладим. Ўқув юртлари сони ҳам ўсди, қурилишлар ҳам кўп бўлди, бир неча бинолар қурилиб, мактабларга берилди, ўқувчилар ҳам кўпайди. Кейин бу соҳадаги Ўзбекистон тажрибасидан бошқа Республикаларда ҳам фойдаланиш зарурлиги инобатга олиниб Тошкентда Умумиттифоқ Кенгаши чақирилди. Шароф Рашидовнинг шахсан кўрсатмаси билан ўша анжуманда маъруза билан чиқиш қилдим. Бу инсон бутун ҳаётини халқ манфаати, юртимиз равнақи, ёшлар камолоти йўлида сарфлагани барча-барчага маълум ва машҳурдир. Шу боис Шароф Рашидов хотирасини ҳар қанча эъзозласак, унинг бой ва бетакрор меросини халқимиз, айниқса, ёшлар орасида тарғиб ва ташвиқ этишимиз, қарорда кўрсатилган барча тадбирларни наъмунали ва сифатли қилиб бажариш Мустақил Ўзбекистоннинг ҳар бир фуқаросининг ватанпарварлик бурчидир.
М уҳтарам Шароф Рашидов билан илк бор кўришишим, суҳбатлашишим мен Андижон област ижроия комитети раиси лавозимида хизмат қилиб юрган вақтимга тўғри келади. Мени бамисоли ўғлидай кўриб, ёнимда область партия комитети биринчи секретари ва секретарлари турган кезларда ҳам мендан бевосита топшириқ, вазифалар берар, қилинган ишлар, камчилик ва етишмовчиликлар, янгиликлар сўрар эди. Кўпроқ баланд-паст ишларни ҳам сўрар эди. Бундай ишларни бошқалар яширишга ҳаракат қилар эди. У кишини алдаб бўлмас эди. “Фалон жойда фалон иш бўлибдими? Нимага шундай бўлибди?” деб сўраб қолар эди. Кейин мен ҳам олиб қочмасдан билганимча соддароқ қилиб айтиб беришга ҳаракат қилар эдим.
Обком секретари ҳам менга “Жўра Хасанов, Шароф Рашидов келяпти экан, 1-2 та объектни кўрсатишимиз керак, қаерни кўрсатсак экан” дер эди. Машинада кетаётганда олдинда шафёр, орқасида Шароф Рашидов, ёнида мен ўтирардим, мени ёнимда эса телефон аппарати турар эди.
Бир куни Андижонга Шароф Рашидов келди. Ўша куни Хонободга боришимиз керак эди. Шароф Рашидов мендан “Жўра Хасанович бизга нималарни кўрсатасиз?” деб сўраб қолди. У киши нима қийинчилик, нима таклифлар бор деб сўраб ҳам қолар эди. Шу боис бўлса керак айрим муаммоларни айтишга жазм қилардим. Ўша пайтларда Андижон темирйўл вокзали таъмирлаши кетаётган эди, лекин бу жараён жуда ҳам чўзилиб кетган эди. Вокзал қурилишини Республика темирйўл ташкилоти қураётган эди. Орадан кўп вақт ўтишига қарамасдан возкал биноси 2 метрча кўтарилиб қўйилган, иш тўхтаб қолган, ишчи ва усталарни Фарғонага жўнатиб юборилган эди. Тошкентдаги соҳа раҳбари Қодировга ҳар ким ҳам рўпара бўлиб масалани айтишга журъат этолмасди. Жумладан, Андижон область партия комитетининг секретари ҳам масалани унинг олдига қўя олмас эди. Шу боис обком секретари мендан имкон топиб вокзал қурилиши ҳолатини Шароф Рашидовга салгина билдириб қўйиш зарурлигини айтган эди.
Хонобод сари йўлга чиққанимизда мен қандайдир журъат этиб “Шароф Рашидович агар мумкин бўлса, бир илтимос бор эди, ҳали вақтингиз бўладими йўқми шунинг учун cизга бизнинг Андижон вокзалимиз қурилиши жуда ҳам чўзилиб кетаётганини билдиришни лозим деб билмоқдамиз” дедим. Шароф ака “Нимага?” деб сўраб қолди. Мен “Қурувчи ва усталарни Фарғонага олиб кетишган, ўртоқ Қодировга обком секретаримиз ҳам мен ҳам бу ҳақида айтолмаяпмиз, шунинг учун Қодировга бир оғиз айтиб қўйсангиз яхши бўлар эди” дедим. Шунда Шароф Рашидов “У ҳолда ҳозир вокзалга борамиз” деб Хонобод йўлидан қайтиб вокзалга боришимизни ҳайдовчига айтди. Биз вокзалга келдик. Шароф Рашидов вокзал 2 метрча кўтарилгани, қурилиш охиригача етказилмагани, ресторан қурилгану аммо у оддий буфетдан фарқи йўқлигини шоҳиди бўлди. Мен у кишига “Шароф Рашидович шу ердан кўраверайлик” десам, у киши бир юзимга қараб қўйиб “хўп” деди. Кейин бинонинг 2 этажига чиқдик. Томгача анча бор эди. Шароф Рашидов кўрдиларда “Ҳеч мурожаат қилдингизми?” дедилар. Мен эса “Қодировга мурожаат қилиш қийин, тортинамиз” дедим. Кейин машинага ўтирдик. Шароф Рашидов менга “Жўра Хасанов Қодировга теринг” деди. Шароф Рашидов Қодиров билан ўзларининг ишларини гаплашди, сўнг “ўртоқ Қодиров Андижондаги вокзал қурилишини нега тўхтатиб қўйдингиз?” деди. Қодировнинг гапи эса менга эшитилмади. “Эртага бир Андижонга келинг, эртага Андижонга бағишлаб нима ишлар қилинган, нима ишлар бошланган, нима ишлар бошланмаганлиги ҳақида менга ярим соат ахборот берасиз, сизга гапирадиган гапим бор, ундай қилманг. Мен аралашган нарсани сиз биринчи навбатда қилишингиз керак. Ҳурматингизни билиб унча-мунча баланд-паст гапларни ҳам айтмайман” деди. Сўнг яна йўлга чиқдик. Сув омбори ва Қирғизистон томондаги адирликнинг чап тарафида озгина Андижонга қарайдиган боғ ерлар бор эди. Ўша жойларнинг бошлиғи Солижон Меҳмонов эди. Сув омборининг сув тушадиган жойидан чап тарафига адирнинг ичидан тунел қилиб Хонободга 100-150 гектар ер қўшишга эришдик. Шу билан адир ерининг 200-250 гектар ерини ўзлаштиришга келишдик. Шароф Рашидов кўрсатмаси билан шу адирнинг ўнг тарафидан чап тарафига темирйўл қурилди.
Бир кун Шароф Рашидов мендан сўрадилар “Бу қўшнилар билан учрашиб турибсизми?” деб. “Шароф Рашидович онда-сонда учрашиб турибмиз, қурилишга ҳам қатнашиб туришибди” дедим. Жавобан “Улар билан яхши алоқада бўлиш керак” дедилар. Сўнг қурилишни, аҳолининг тинчлигини сўрадилар. Мен эса “Қўшнилар билан яхшимиз, улар биз билан донини йиғиштиради, комбайн билан пахтасини йиғиштиради, 5-10 та комбайн берамиз уларга” дедим Шароф Рашидов “сизларгачи?” деди. Мен эса “биз пахта терган вақтда уларнинг машиналарини қўшимча ишлатамиз” дедим.
Избоскандаги машҳур колхоз раиси, социалистик меҳнат қаҳрамони Абдусамад Тиллабоев менинг устозим эди. Шароф Рашидов келганида албатта у киши билан кўришиб, суҳбатлашиб нима керак деб сўрар эдилар. Мен ана шу учрашувларда, самимий суҳбатларда иштирок этганлигимдан, Шароф Рашидовнинг пурмаъно фикрлари, маслаҳатларидан баҳраманд бўлганлигимдан ҳали-ҳанузгача фахрланиб юрмоқдаман.



Чапдан ўнгга. 1. Э.Н.Тўхтасинов — Андижон области бўйича ДХК бошқармаси бошлиғи. 2. В.Х.Хайдаров — Янгиқўрғон райкомининг биринчи котиби. 3. Т.Д.Мазуров — СССР Министрлар совети раисининг биринчи ўринбосари. 4. Габриэлянц Гайк Аветисович — ЎзССР Министрлар совети раиси ўринбосари. 5. Ш.Р.Рашидов — Ўзбекистон Компартияси Марказий Комитети биринчи котиби. 6. Ф.Шамсутдинов — Фарғона област партия комитетининг биринчи котиби. 7. Ашур Хайдаров — Андижон область партия комитетининг биринчи котиби.
... Андижон област партия комитетининг биринчи котиби Абдураззоқ Мавлоновнинг ўғли билан дўст эдим. Биз Андижон қишлоқ ҳўжалик теҳникумида ўқиганмиз. 1950 йили амалиётга ва ишга Олтинкўл тумани иккинчи МТСга юборишган. МТС раҳбари Оҳунов мени “Коминтерн” колҳозига агроном қилиб юборди. Мен от билан колхоз далаларини айланиб юрардим. От касал бўлиб қолгач, уйдаги мотоциклимни миниб ишга келдим. 3-4 бригадани айланиб чиқдим. Йўл ёмонлиги, тупроқ туфайли устим ва юзим чанг ҳолда. Абдумўминнинг бригадасига келган эдим. Чунки у пахта планини биринчи бўлиб бажаргани учун “Коммунист”, “Андижанская правда” газеталарида мақолалар чиққан эди. Мен бригада шийпонига соат 10 ларда келганимда бу ерда бир шляпа кийган одам ёнига папкасини қўйиб олиб бригадирни кутиб ўтирган экан. Шийпондаги сўрининг 5-6 та тахталари синиб кетган ва михлари бўртиб чиққан, яроқсиз ҳолда экан. У одам сўрининг соғ жойини топиб ўтирган экан. Мотоциклдан ҳамма жойим чанг ҳолатда тушиб у киши билан сўрашиб, шийпондаги уйга кирдим. У ерда 1-2 та аёллар бор эди. Уларга мен “Сизларда одамгарчилик борми? Анави келган одамга тўшак ҳам солиб қўймабсизлар, синган сўри чеккасида ноқулай ҳолатда ў тирибди меҳмон” дедим. Аёллар эса “у одам ҳалитдан бери машинада бир киши ташлаб кетганидан бери ўтирибди, бригадирни сўраган эди, йўқ дедик, келадими деган эди, келади деб айтдик, кутиб туришини айтди” дейишди. Шунда мен қумғонда чой дамламоқчи бўлиб, чойнакни ариқчада қумлаб, лойлаб, яхшилаб тозалаб ювдим. Қайнаётган чойни дамладим. Мени бу одам зимдан кузатиб турган эди. Чойни олдига олиб бориб қуйиб бердим, чанқаб ўтирган экан, хурсанд бўлиб кетди. У киши “Сиз кимсиз ука?” деб сўради. “Мен шу колхозни агрономи бўламан” дедим. Кейин у одам мени “Коммунист” газетаси муҳаррири Обоқул Эгамов юк машинасида ташлаб кетиб, Абдумўмин билан суҳбатлашасиз қайтишда олиб кетаман деб кетган экан. Мен у одамга чой қуйиб, қотган нонни синдириб, бу нонни чойга теккизиб ейишини илтимос қилдим.

Чапдан ўнгга. 1. Ашур Хайдаров — Андижон область партия комитетининг биринчи котиби. 2. А.Шарипов — Андижон область прокурори. 3. А.И.Шалигин — Андижон область партия комитети иккинчи котиби. 4. Э.Н.Тўхтасинов — СССР ДХКнинг Андижон области бўйича бошқарма бошлиғи. 5. П.Қ.Қаюмов — Андижон область ижроия комитети раиси. 6. В.Е.Семичастний — СССР ДХК раиси, армия генерали. 7. С.И.Киселев — СССР ДХКнинг Ўзбекистон бўйича раиси, генерал майор. 8. Р.К.Қурбонов — ЎзССР Министрлар совети раиси.
Гаплашиб ўтирдик. У одам мендан Абдулмўминни топиб беришимни илтимос қилди. Мен ҳўп деб 500 метрча нарида пахта тераётган қизларнинг олдига югуриб бориб табелчидан Абдумўминни сўрадим. Табелчи уни янги бозорга пиво ичгани кетганлигини айтди. Қайтиб келиб ўтирган одамга “Райкомга кетган экан” деб ёлғон гапиришга мажбур бўлдим. Кутиб ўтирган одам райкомга кетган бўлса ҳали бери келмайди, деб мендан Абдумўмин ҳақида 1-2 маълумот олди ва мени йўлга мотоциклда олиб чиқиб қўйинг деди. Мен мотоциклим орқа ўриндиғига меҳмон учун 3 қават этак солиб қўйдим. Мотоциклни юргазиш учун педални тепганимда ўт олмади, ўт олдириш учун шийпон бўйлаб итариб югурдим, лекин ўт олмади. Меҳмон ҳам менга қўшилиб мотоциклни биргаликда юргиздик. Меҳмон чиройли оқ кўйлак ва костюм шимда портфелини ўриндиқ устига қўйиб ўтириб олди. Ўша пайтда мен у киши кимлигини билмаган эдим. Исми шарифини сўраш ҳам ҳаёлимга келмаган экан. Меҳмонни Ленинскдаги (ҳозирги Истиқлол кўчаси) меҳмонхонага олиб бордим. Шунда у киши менга “Қизил Ўзбекистон” газетаси муҳаррири Рашидов келди деб Абдумўминга айтишимни, у киши ҳақида очерк ёзмоқчилигини, суҳбатлашиши кераклигини айтди. Мен, бўлди ака, деб Абдумўминни янги бозордаги пивохонадан олиб чиқиб, Рашидов деган одам сен ҳақингда очерк ёзмоқчи экан дедим. Иккаламиз бозордан нон, узум олиб меҳмонхонага келдик. Шароф Рашидов хонасини таққиллатиб, мана Абдумўминни олиб келдим деб айтдим. Шароф Рашидов шийпонда ва меҳмонхонага келгунча йўлда чанг бўлиб кетганлиги учун бет-қўлини ювиб, чиройли, тоза кийимларда ўтирган экан. У киши менга “Абдулмўминни 2 соатга ташлаб кетасиз,” деб айтди. Мен “хўп бўлади, 2 соат бўлса 2 соат, унгача уйдаги ишларимни қилиб оламан” деб чиқиб кетдим. 2 соатдан кейин меҳмонхонага бордим, Шароф ака хурсанд бўлиб, “келинг Эркинжон” деб кутиб олди. Суҳбатда мени суриштириб қолди. Отам кимлигини сўраганида отам ҳақида кичик бир маълумот бердим. Шунда у “Нурмат акани ўғли экансизда, мен отангиз билан кўп гаплашганман, яхши одам эди,” деб айтди. Блокнотини олиб нечанчи йил туғилганимни, уй телефон рақамимни ёзиб олди. Кейин меҳмонхонадан чиқиб хайрлашиб колхозга қайтдим. Шу тариқа Шароф ака билан танишиб қолдим. Бу орада мени Олтинкўлдан Бўздаги МТСга жўнатишди. У ернинг шароити оғирлиги учун ишга бормадим. Шунда мен қишлоқ ҳўжалик бошқармасида агроном бўлиб ишлай б ошладим.
Бир куни мени обкомга чақиришиб қолди. Обкомнинг қишлоқ ҳўжалиги бўлими мудири ўринбосари Александр Петрович Шанко “Биз сени ишга оламиз, мана сенга шахсий варақа, уни тўлғизиб эртага келасан, сени инструктор қилиб тайинлаймиз,” деди. Эртасига ҳужжатларни тўғрилаб келдим. Мендан партияга қачон аъзо бўлгансиз деб сўрашди. Мен аъзо бўлмаганлигимни айтдим, улар хайрон бўлиб қолишди. А.П.Шанко мени оғзимга уриб кейинги хонага олиб чиқди. Кейин билсам Шароф Рашидов обкомга “шу болани олиб тарбия қилиб ишлатинглар, фаол йигит” деб тайинлаб қўйган экан. Кейин ўша куни кечки пайт қишлоқ ҳўжалиги бўлими партия ташкилоти секретари Попов коммунистларни тўплаб мени партияга қабул қилишди. Бир кунда бошланғич партия ташкилотида партияга қабул қилиндим. Эртасига шаҳар партия комитетига олиб боришди, бюрода партияга қабул қилишди ва обком қишлоқ ҳўжалиги бўлимида инструктор бўлиб хизмат қила бошладим. Орадан кўп ўтмай обкомнинг биринчи котиби Раҳмонқул Қурбонов хонасига чақириб “Эркин сизни Москвага ишга чақиришяпти, эртага самолётга ўтирасиз, финхоз бўлимига кириб сафар ҳаражатларини оласиз, ҳужжат ва иш варақаларингизни олиб учиб кетасиз,” деди. Хуллас, Москвага бордим, мени ВЛКСМ Марказий Комитетининг Ўзбекистон, Туркманистон, Қирғизистон, Тожикистон, Қозоғистон ва Озорбайжон пахтакор республикалари ёшлари билан ишлаш бўйича масъул ташкилотчи вазифасига қўйишди. Бу соҳада фаолият кўрсатдим. Ўша республикаларда бўлиб, ёшлар ташкилотлари билан танишиб ишлаб юрдим. Ишхонам Москвада, квартира беришган эди. Бу орада Шароф Рашидов Ўзбекистон Республикаси олий совети президиуми раислигидан Ўзкомпартия МКнинг биринчи секретари лавозимига кўтарилган эди. Шароф Рашидовнинг ёрдамчиси телефон қилиб, “Москва” меҳмонхонасига кеч соат 6 дан кейин келишимни, Шароф ака мени сўраётганини маълум қилди. Меҳмонхонага бордим. У кишини охирги марта шийпонда учратганимдан кейин кўрмаган эдим. Шароф ака билан бирга Тошкент обкомининг биринчи секретари Малик Абдураззоқович, министрлар советининг раиси Раҳмонқул Қурбонов ва яна бир қанча кишилар ўтиришган экан. Шароф ака мендан ҳол-аҳвол сўраб, “зерикиб қолмаяпсизми? Ўзбекистонга олиб кетайми?” деб сўради. Жавобан мен “Сиз нима десангиз шуда,” дедим. Кейин Шароф ака билан бирга тушлик қилиб суҳбатлашдик, бир қанча маслаҳатлар берди, қилаётган ишларимни дафтарга ёзиб юришимни тайинлади ва мендан ўзи хабар олиб туришини билдирди. Орадан ҳеч қанча ўтмасдан Андижон област комсомол ташкилоти биринчи котиби Хайитбой Азимовни Москвадаги академияга ўқишга кетиши муносабати билан мени Андижон област комсомол комитети биринчи секретари вазифасига қўйишди. Бу ерда 1 йил ишлаганимдан сўнг Тошкентга, комсомол Марказий Комитети секретари қилиб олишди. Тошкентда ишлаб юрган пайтимда Шароф Рашидов чақириб мени “Ўзкомпартия қишлоқ ҳўжалиги бўлими мудири ўринбосарлиги вазифасида ишлайсиз,” деб айтди. Бу вазифада маълум вақт ишлагач, Шароф ака мени чақириб “Энди сиз Фарғона област партия комитетига ишга ўтасиз, у ердаги обком секретарлари ичида биронта ўзбек йўқ,” деб айтди. Шу чоғда Москвадан Шароф акага телефон бўлиб қолди ва мен Шароф ака қабулидан чиқиб кетдим.
Бир хафтадан кейин Шароф ака мени чақиртириб, “республика ички ишлар министри ўринбосари бўлиб борасиз, нимага десангиз сизнинг отангиз номи милиция органида сақланиши керак,” деб айтди. Шунда отамнинг “Сен катта бўлсанг милиция соҳасида фаолият кўрсатмагин,” деган васияти ёдимга тушди. Мен бу ҳақда Шароф акага айтиб бу вазифада ишлашим тўғри бўлмаслигини айтдим.
2 ой ўтиб Шароф ака мени яна чақиртирди. Қабулига кирганимда у билан бирга Давлат назорати раиси Мунаввар Турсунов ўтирган экан. Шароф ака “Эркин, сиз энди давлат назорати раисига муовин бўлиб ишлашингизни сўрашмоқда, бу лавозимда Поспелов ишлар эди, унинг ўрнига ўтасиз,” деган таклифни қилди. Мен агроном бўлсам, бу соҳада тажрибам йўқлигини ва ўйлаб кўришимни билдириб хонадан чиқиб кетгандим. Орадан кўп ўтмай кабинетимга Ёдгор Насриддинова, Матчонов, Малик Абдураззоқовлар кириб “Эркин, сизга Шароф ака иш таклиф қилса ўйлаб кўраман дебсиз, бу одамнинг назаридан қолманг, қанақа иш айтса хўп бўлади деб, таклифини қабул қилишингиз керак” деб маслаҳат беришди. Шундан кейин КПСС Марказий Комитети топшириғи билан Андижон области билан Наманган областини қўшиб битта Андижон области ташкил этилиши Марказдан кун тартибига қўйилганди. Шунда Шароф ака яна мени чақириб, энди Андижонга бориб ишлашимни айтди ва унга мен розилик бердим. Ўша пайт мен, хатто қандай ишга жўнатилганлигимни ҳам билмаган эдим. Эртаси куни Москвага боришимни айтишди. Самолётда Мангельден, Хакимовлар билан бирга Москвага учдик. Демодедоводаги аэропортда трапдан тушаётган вақтимизда қора волгада КГБ ходими пастда турганини кўрдик. КГБ майори олдимга келиб “Сиз Тўхтасиновмисиз,” деб сўради. Мен “Ха,” деб жавоб бердим. Шериклари қўрқиб орқага, самолётга қайтиб кириб кетишди. Менда ҳам аввалига қўрқув бўлди, кейин яхши муомала қилиб, кутиб олаётганини кўриб тинчландим. Улар кейин мени КГБ қабулхонасига олиб боришди. Қабулхонада Ўзбекистон КГБ раиси мен билан суҳбатлашди. У “Эркин, Андижон билан Наманган қўшиляпти, сен ўша ерга КГБ бошқармаси бошлиғи бўласан” деб айтди. Бу лавозим менга 1962 йилда берилди. Мен у ердан Андижон-Наманган КГБ бошлиғи бўлиб Тошкентга келиб, тўғри Шароф Рашидов олдига кирдим. Шароф Рашидов менга “Андижонга борсангиз ички ишлар бошқармаси бошлиғи Намангандан Дзержинскийни ҳайкалини ва яна 1-2 та кабинет буюмларини олиб кетиб қолибди, шу нарсаларни жойига қайтариш керак, Андижон-Наманган ўртасида можаро чиқмаслиги учун. Бу иш билан сиз шуғулланинг, Эркин,” деди. Бу лавозимда мен 8 йил ишладим.
Ишлаб юрган пайтимда бир куни мени обкомга келиб кетишимни сўрашди. Обком секретари Бектош Раҳимов 5-6 та оқсоқоллар билан суҳбатлашиб ўтирган экан. Шунда Бектош Раҳимов менга мана бу оқсоқоллар вилоятимизда бир ҳил номдаги колхоз ва совхозлар номини ўзимиздан етишиб чиққан инсонлар номига ўзгартириш зарурлигини таклиф этишмоқда. Масалан: Андижон районида 2 та колхозга Дзержинский номи қўйиган, бири Хирабекда, cъезд, XVIII-XIX парт съезди номли колхозлар бор. Булоқбошида бўлса Ленинград, Ленин, Ленинизм, Ленин йўли колхозлари бор. Битта туманда бир ҳил номдаги 4 та колхоз, бу нима деган гап? деб қолишди. Шу боис Б.Раҳимов Дзержинский номли колхознинг бирига халқ агрономи деган унвонга эга бўлган Тешабой Мирзаев номини, Карл Маркс совхози ўрнига Ойбек номини, Ленинград колхози ўрнига Бобур номини, парт съездлари номли колхозлардан бирига Машраб номини беришни таклиф қилишаётганлигини айтди. Шунда мен таклиф биз учун ҳам маъқул, лекин бу ишлар КГБ ваколатига кирмаслигини айтдим. Улар эса КГБ ваколатига кирмаса ҳам ёрдам берасиз деб, туриб олишди ва мен рози бўлдим. Орадан маълум вақт ўтгач, Шароф Рашидов Андижонга келганида унинг дачасига Бектош Раҳимов, област ижроия комитети раиси Пўлат Қаюмов ва мен бирга бориб суҳбатда оқсоқолларнинг илтимосларини баён этдик. Бу оқсоқоллар битта районда бир номдаги колхозлар кўплигини, одамлар шу сабабли адашиб кетаётганлиги айтилди. Хуллас, бу фикр Шароф акага маъқул бўлди. У бу ишларни амалга ошириш учун жойларда тегишли умумий йиғилишлар ўтказиб, халқ ҳаволасига қўйинглар, одамлар қўл кўтариб рози бўлишса, район ижроия комитетида кўриб чиқиш лозим, сўнгра партия бюросида тасдиқлангандан кейингина амалга ошириш мумкинлигини айтди. Шундан кейин бирин-кетин колхоз совхозлар номи ўзгара бошлади. Уларга Абдулла Қаҳҳор, Абдулла Қодирий, Жалақудуқдаги Жданов колхозига отам Нурмат Тўхтасинов номи қўйилди. Ўша даврда ҳозирги Андижон ва Наманган вилоятлари бўйича 180 та колхоз ва совхоз номлари ўзгартирилган эди.
Орадан 1 йил ўтиб мени Ю.А.Андропов Москвага чақирди. Шунда Ш.Рашидовга қарши оппозиция ҳам кўтарилди. Бектош Раҳимовга ҳам айб қўйила бошланди. Марказдагилар ва уларнинг республикадаги маслакдошлари, жумладан, Ўзкомпартия идеология секретари Раъно Абдуллаева ва бошқалар бизларга “пантуркизм”, “панисломизм” ғояларини илгари сурганликда айблар қўйдилар. Мен ҳам қаттиқ сиқувга олиндим. Тошкентга чақиришди. Тегишли идорада менга Карл Маркс ким биласанми деб, сўрашди. Мен “ха, у коммунизм ғояси асосчиси, “Капитал” асари муаллифи,” деб жавоб бердим. Кейин “Ойбек ким?” деб сўрашди “Ойбек “Навоий” романи муаллифи эканлигини айтдим. “Ленин ким?” деб сўрашди, мен Ленин совет давлати асосчиси эканлигини айтдим. Бобур ким эканлигини сўради. Мен Бобур андижонлик шоир, “Бобурнома” асарининг муаллифи деб, жавоб қилдим. Улар эса “Сизлар қаёққа кетаяпсизлар? Ахир Бобур босқинчи, одамҳўр, қонҳўр, Ҳиндистонда одамлар каллаларидан пирамида қилган шахс” эканлигини айтишди. Дзержинский ким деб сўрашди, “Дзержинский давлат хавфсизлик органи асосчиси, ҳамма етимлар отаси” эканлигини айтдим. “У ҳолда нимага сизлар Дзержинский номини ўчириб Тешабой Мирзаев номини қўйдиларинг, аҳир у совет ҳукуматига қарши чиққан “босмачилар”, “қўрбошилардан” бири эдику?” деди. Бу гаплар Ўзбекистон Республикаси давлат хавфсизлк комитетининг ёпиқ мажлисида бўлаётган эди. Бу мажлисда Бектош Раҳимов ҳам мен билан бирга эди, мажлисни шахсан Ўзбекистон давлат хавфсизлк комитети раиси, Ўзкомпартия бюроси аъзоси Безчастний ўтказаётган эди. Шунда у “сизларни партиядан ўчирамиз” деб дағдаға қилди. Мажлис иштирокчиларидан айримлари “колхозлар номларини ўзгартирганлиги учун партиядан ўчира олмаймиз” деб айтишди. ДХК раиси эса “биз партиядан буларни ўчиришга биронта бошқа сабаб топамиз, чунки ДХК давлатни қуролланган отрядидир, партиянинг топшириғи эса қонун” эканлигини айтди. Шу тариқа бизларни давлат мулкини ўзлаштириш тўғрисидаги айблар билан партиядан чиқаришди. Улар аслида бизлардан колхоз ва совхозлар номини ўзгартирилиши Шароф Рашидовнинг иши эканлиги тўғрисида кўрсатма олмоқчи бўлганлар. Лекин мен, Бектош Раҳимов, Мирзажон Муҳитдинов (обком идеология секретари) Шароф Рашидовга қарши ҳеч қандай кўрсатма бермадик. Чунки биз Шароф Рашидовни ниҳоятда ишчан, ҳалол, халқ манфаатини кўзловчи буюк шахс эканлигини билар эдик. У кадрларни ишчанлигига, масъулиятни чуқур ҳис этишига, мутасаддилигига қараб танлар ва ишга олар эди.
Эсимда, Шароф Рашидов “Андижанская правда” газетаси мухбири Крайновнинг шу газетадаги “Обзор промышленности по Андижанской области” мақоласига кўзи тушиб, уни ўқиб, менга шу инсонни топиб келишни топширган эди. Эртаси куни газета редактори Рубен Акопович Сафаров (кейинчалик академик бўлиб сайланган) билан биргаликда Крайновни олиб Шароф Рашидов олдига бордик. Шароф ака Крайновни “яхши бола экансиз” деб мақтаб ўзига ёрдамчи қилиб олди, кейинчалик Крайнов Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов билан ҳам бирга ишлаган эди.