Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши Давлат университети

Mikroorganizmlar nafas olish turiga ko’ra bir necha guruhlarga bo’linadi: 

1. Obligat aerob; 

2. Mikroaerofil (kam kislorod talab aktinomitsetlar, brutsellalar);  

3. Fakultativ anaerob; 

4. Bog’langan kislorod hisobiga nafas oluvchilar. 

1.  Obligat  aerob  nafas  oluvchi  mikroorganizmlar.  Bu  guruhga  kiruvchilarning  ko’pi 

geterotroflar bo’lib, ular kislorod yordamida   geksozani   parchalab,   energiya   ajratib chiqadi. 

Hosil  bo’lgan  mahsulot  karbonat  angidrid  va  suv  680  kal  energiya  ajralib  chiqadi.  Kislorod 

yetarli  bo’lmagan  xollarda  geksoza  oxirigacha  parchalanmasdan  organik  kislotalar  (limon, 

fumar,  yantar),  karbonat  angidrid,  suv  va  X  kaloriya  energiya  hosil  bo’ladi.  Sanoatda  limon 

kislota  olishda  shu  usuldan  foydalanishadi.  Hosil  bo’lgan  organik  kislotalar  energiya  materiali   

sifatida  ishlatilishi  mumkin,  ya’ni  organik  kislota  kislorod  ishtirokida  endi  oxirgi  mahsulotlar 

bo’lgan  karbonat  angidrid,  suv  va  X  kaloriya  energiya  hosil  qiladi.  Masalan,  etanol  kislorodli 

muhitda sirka kislotagacha oksidlanadi,  suv va  X kaloriya energiya hosil  bo’ladi.  Sirka kislota 

o’z navbatida kislorod ishtirokida karbonat angidrid, suv va X kaloriya energiya hosil qiladi. 

Autotrof  organizmlarning  ko’plari  aerob  bo’lib,  energiya  hosil  qiladigan  material  sifatida 

mineral  birikmalardan  foydalanadi.  Masalan,  nitrifiqator  mikroorganizmlar  ammiakni  kislorod 

ishtirokida,  nitritlargacha  oksidlaydi  va  bunda  X  kaloriya  energiya  ajraladi.  So’ngra  jarayonni 

ikkinchi  fazasi  boshlanib  nitritlar  kislorod  ishtirokida  nitrat  kislotagacha  oksidlanadilar  va  x 

kaloriya  energiya  ajralib  chiqadi.  Ikkinchi  misol,  serobakteriyalar  vodorod  sulfidin  kislorod 

ishtirokida  sulfat  kislotagacha  oksidlaydi  va  X  kaloriya  energiya  hosil  bo’ladi.  Uchinchi  misol 

temir  bakteriyalar  temir  karbonatni  kislorod  ishtirokida  oksidlab  temir  oksi  asosiga  Fe(OH)

3

, 

CO

2

 va kaloriya energiya hosil qiladi. 

Yuqoridagi misollardan ko’rinadiki, aerob nafas olishda Har xil mahsulotlar hosil bo’ladi. 

2.  Obligat anaeroblar  kislorodsiz sharoitda  yashaydigan bakteriyalardir. Jarayon bijg’ish 

jarayoni  deb  ham  ataladi.  Ko’pgina  achitqilar,  sut  kislotali,  moy  kislotali  va  boshqa  xil 

bakteriyalar  shu  tipda  nafas  oladi.  Masalan,  spirtli  bijg’ish  jarayonida,  geksoza  achitqilar 

ta’sirida  etanol,  karbonat  angidrid  hamda  28  kaloriya  energiya  hosil  bo’ladi.  Sut  kislotali 

bijg’ishda,  geksoza, sut  kislotali bakteriyalar ta’sirida sut  kislota va 18 kaloriya  energiya hosil 

qiladi. 

Moy  kislotali  bijg’ishda,  geksoza  parchalanib,  moy  kislota,  karbonat  angidrid  va  19 

kaloriya energiya ajralib chiqadi. 

3.  Fakultativ  anaerob  nafas  olish  jarayonida,  mikroorganizmlar  kislorodli  va  kislorodsiz 

sharoitda ham nafas oladi. Mikroorganizm yashayotgan muhitda kislorod yetarli bo’lsa, geksoza 

oxirigacha  parchalanib,  karbonat  angidrid,  suv  va  680  kaloriya  energiya  hosil  qiladi.  Muhitda  

kislorod  yetishmagan  takdirda,  geksozaning  parchalanishidan  etanol,  karbonat  angidrid  va  28 

kaloriya energiya hosil bo’ladi. 

4.  Bog’langan  kislorod  hisobiga  nafas  oluvchi  mikroorganizmlar.  Bu  tipda  nafas 

oluvchi  mikroorganizmlarga  misol  qilib  denitrifiqator  mikroorganizmlarni  ko’rsatish  mumkin. 

Ular mineral azotni qaytarib erkin azotga (N2) aylantiradi.