Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

.
 
Ҳимоя 
тизмасини 
ҳаракатлантириб цементлаш даврида, қувурни туширишда таъсир этувчи 
кучлар таъсир этиб, бу кучларни айрим катталиклари ўзгаради. Одатда 
қувурлар ҳаракатланиши даврида тезланиш, туширишга нисбатан кичик 
бўлади. 
Лекин гидродинамик босимлар натижасида ўқ йўналишли кучлар 
сезиларли даражада ўсиши мумкин; зичлиги бурғилаш эритмасига нисбатан 
бўлган цемент эритмаси тизмада ҳаракатланиши даврида оғирлик кучи юқори 
бўлади; тизма орти муҳитидаги тампонаж эритмаси сиқиб кўтариш кучи юқори 
бўлади; радиал босимлар юқори бўлади. 

---

Тўхташ ҳалкасига (стоп кольца) босувчи тиқин жойлашиш моментида 
гидравлик 
зарба 
ҳосил 
бўлади. 
Масалан, 
ҳимоя 
тизмаларини 
ҳаракатлантирмасдан цементлаш жараёнида қатор қудуқларда ўқ йўналишли 
юқори кесимларда 15-25% га. Цемент эритмасини ҳайдаш бошланиши вақтига 
нисбатан ошган. 
Цементлаш жараёни тугагандан кейин цементлаш даврида таъсир этган 
инерцион кучлар ва гидродинамик босим кучлари таъсири тўхтайди. Цемент 
эритмасида ғоваклик босимни тезда камайиши натижасида Архимед кучи ва 
ташқи радиал кучлар камаяди. 
Қудуқ тубида ҳарорат қанча юқори бўлса, қудуқни ювиш ва цементлаш 
жараёнида қудуқни остки участкаси (оралиғи) да ҳарорат камаяди. Юқорида 
эса ҳарорат ошади. Цемент эритмасини қотиши натижасида тизманинг юқори 
кесимида ўқ йўналишли кучлар, тизманинг оғирлигига яқинлашади, айрим 
ҳолларда ҳатто тизманинг оғирлигидан ҳам ошиб кетади. Шу даврда ҳимоя 
тизмаларини ишдан чиқиши кузатилади. 
Бурғилаш жараёнида ишлаш шароити.
Ҳалка оралиғида цемент ташқи 
ҳосил бўлганидан кейин, ҳимоя қувури белгиланган куч билан (тортиб) кўтариб 
қурилади ва олдинги ҳимоя қувури билан бириктирилади. 
Қудуқдаги ҳар қандай босим ёки ҳароратни ўзгариши ҳимоя тизмасини 
деформацияланишига олиб келади. Агар деформация бўлиши содир бўлмаса,
бурғилаш даврида ҳароратни ва босимни ўзгариши туфайли қатор кучлар 
таъсир этади; бурғилаш даврида тизмани ўз оғирлик кучи; боғлаш (обьязна) 
жараёнида (чузилиш) тортиш кучи; ҳарорат ва босимни ўзгариши жараёнида 
радиал ва ўқ йўналишли кучлар; қудуқни қия оралиқларида ёки қия қудуқларда 
эгилиш кучлари; Даврий равишда, масалан тушириб кўтариш операцияси 
вақтида тизмасига динамик кучлар таъсир қилади. Бурғилашда ҳимоя 
тизмасини ички қисмида бурғини бурғилаш қулфлари ва бошқа предметларни 
ишқаланиши тушириб-кўтариш операцияси бурғилаш тизмасини айланиш 
вақтида емирилиши рўй беради. Бу эксплуатацион ҳимоя қувурда 
кузатилмайди. 
Қудуқни ўзлаштириш ва ишлатиш жараёнида ишлаш шароити. 
Қудуқни 
ўзлаштириш ва ишлатиш жараёнида эксплуатацион тизмага ҳам, оралиқ 
тизмаси бурғилаш жараёнида таъсир этган кучлар мажмуаси таъсир этади. 
Аммо таъсир этувчи кучлар миқдори сезиларли даражада ўзгаради. Шундай 
қилиб қудуқни ўзлаштириш, яъни қатламдан оқимни олишда босим камаяди. 
(тизма ичида); кўпинча бунинг учун эритма тизма ичидаги суюқлик енгилроқ 
эритмага алмаштирилади. Қудуқни эксплуатация қилиш даврида эксплуатацион 
тизма ичида суюқлик бўлади ва уни зичлиги ўзлаштириш бошланиши 
вақтидаги нисбатан кичик бўлади. 
Ҳимоя тизмаси ичидаги ҳарорат ўзгаради. Қудуқни дебити, геостатик 
ҳарорат қанча юқори бўлса, эксплуатацион қудуқни ҳарорати шунча юқори 
бўлади. Ҳайдовчи қудуқларда ҳароратни ўзгариш ҳарактери қудуқка 
ҳайдаладиган суюқликни ҳароратига боғлиқ; тизмани ҳарорати ўсиши ҳам ( 
иссиқ суюқликни ҳайдаш жараёнида) камайиши мумкин (совуқ суюқликни 
ҳайдаш жараёнида). Ҳайдовчи ва фаввора қудуқларида (обвязка) бириктириш 
олдидан эксплутацион тизмани юқори участкаларида ички босим юқори 
бўлади. (Кўпинча газли қатламларда). 

---

Қудуқни эксплутация қилиш даврида чизмаларни ички ва ташқи юзаси 
коррозияга (емирилиш) учраши мумкин. Ҳимоя тизманинг ички юзаси 
қудуқларнинг ер ости ва капитал таъмирлаш жараёнида емирилиш руй беради. 
Ҳимоя қувурларининг мустаҳкамлиги қудуқларни эксплутация қилиш 
даврида табиий метални чарчаши туфайли ҳам руй беради. Ҳимоя тизмаси 
бўйлаб турли кучларни тарқалиши бир хил эмас. Остки қисмда унча катта 
бўлмаган участкада одатда ўқ йўналишли оғирлик ҳисобига сиқилиш мавжуд. 
Бу сиқилиш бошмоқда энг юқори кўрсаткичга эга. Демак, бошмоқда сиқилиш 
максимумга эга бўлса, қудуқ юзасида нолга тенг. Юқори қисмда ҳар доим 
чузилиш кучи юқори кўрсаткичга эга бўлиб, қудуқ туби томон чузилиш кучи 
камайиб боради. Қудуқни бошмоғида чузилиш кучи нолга тенг.
Радиал босим бошқача тарқалган. Айрим даврда тизма ичидаги босим 
ташқи босимдан кичик (масалан, тескари клапанли тизмани тўлдирмасдан 
тушириш жараёнида; бурғилаш жараёнида сатҳни камайиб кетиши оқибатида; 
қудуқни ўзгартириш даврида ва чуқурлик насослари ишлатилганда) бўлганида, 
чуқурлик ошган сайин ортиқча ташқи босим ошади. Цементлаш, фавворали 
эксплутацияда ва бошқа ҳолатларда тизма ичида ортиқча босим мавжуд бўлиб, 
бу босим чуқурлик ошиши билан камаяди. Агарда тизма оғир эритма билан 
тўлдирилган бўлса, чуқурлик ошиши натижасида ички ортиқча босим ошади. 
Ҳимоя қувурни остки участкасида қачонки, ташқи ортиқча босим 
максимал бўлганда, ҳимоя тизмасининг эзилиш қаршилигига чидамлилигини 
ҳисоблайди. Юқориги участка эса биринчи навбатда энг катта ички ортиқча 
босим ва энг кўп ўқ йўналишли кучлар йиғиндиси таъсир этгандан 
мустаҳкамликни билган ҳолда узилиш қаршилигини ҳисоблаш зарур.