Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

 7.2. Ҳимоя тизмасини ҳисоблаш. 
Ҳимоя тизмаларини мустахкамликка ҳисоблаш принциплари. 
Ҳимоя қувурларига таъсир этувчи баъзи кучларни уч гуруҳга бўлиш 
мумкин: 
- ўқ йўналишли;
- ташқи ортиқча босим; 
- ички ортиқча босим; 
Бу кучлар тизмаларга турли вақтда турли куч билан таъсир қилиши 
мумкин, шунинг билан ҳимоя тизмасини остки участкасига энг катта ташқи 
куч, юқори қисмига эса энг катта ички ортиқча босим таъсир этади. Шунинг 
учун ҳам бурғилашда бу кучлар таъсир ҳарактери бўйича мустаҳкамликни 
ҳисоблаш, ҳар бир гуруҳ учун алоҳида ҳисобланади. Бундай йўл билан 
ҳисобланган чизма бир нечта секциядан иборат бўлади, бир-биридан бу 
секциялар пўлат маркаси ва қувур деворини қалинлиги билан фарқ қилади. 
Ҳисоблашларни амалга оширишда барча ўтиш кесимларида мустаҳкамликни 
заҳира коэффициенти асосий мустаҳкамликка яқин бўлиши, энг хавфли кучлар 
таъсир этадиган оралиқларида мустаҳкамликни заҳира коэффициенти 
мустаҳкамликка тенг бўлишига йўл қуйилади.
Кон геологик шароити ўрганилган районда эксплутацион тизмани 
ҳисоблаш принципларини мисол тариқасида кўриб чиқамиз.
Ҳимоя тизмаси конструкциясини лойиҳалаш, ҳимоя тизмасини ички ва 
ташқи ортиқча босимларни таъсирида эзилишга қаршилик кўрсатишини 
ҳисоблашдан бошланади. Ҳисоблаш жараёнида қатлам суюқлиги ҳалка 

---

оралиғида қудуқка тушиш имконияти йўқ деб, қабул килинади. Амалда эса 
бундай идеал ҳолат мавжуд эмас. Чунки цемент ташқи ҳимоя қувурини 
мустаҳкамлигини оширади. Юқоридагиларни инобатга олмаслик мустаҳкамлик 
захирасини оширишга имконият яратади. Тизмани мустаҳкамлик шарти, 
пачоқланишга қуйидаги кўринишда ёзилади: 
Р
кр
 
Р
н
 – Р
b
 

------