Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райҳон беруний номидаги

2. Қўшалоқ ўзгармас ток кўприги

Қўшалоқ ўзгармас ток кўприклари асосан 1 Ω дан кичик бўлган қаршиликларни ўлчаш учун хизмат қилади. 3.2-расмда унинг принципиал схемаси келтирилган.

R_N – намуна қаршилик;
R_X – номаълум қаршилик;
R – кўприкнинг R_X ва R_N қаршиликлари уланадиган қисқичларини ўзаро туташтирувчи симнинг қаршилиги.

3.2-расм. Қўшалоқ ўзгармас ток кўпригининг приципиал схемаси.

R_N ва R_X кетма-кет уланиб, улардан I токи ўтказилади. Қўшалоқ кўприк асосан R₁,R₂,R₄ ва R₃ қаршиликлардан иборат.

Кўприкнинг мувозанат ҳолати I_R=0 ни ҳисобга олиб, Кирхгофнинг иккинчи қонунига асосан қуйидаги тенгламани ёзамиз:

а) R_x – R₂ – Г – R₁ контури учун қуйидаги тенгламани ёзамиз:

I₃R_x + I₂R₂ – I₁R₁ = 0 (3.7)

б) R₄ – R_N – R₃ – Г контури учун:

I₂R₄ + I₃R_N – I₁R₃ = 0 (3.8)

в) R – R₄ –R₂ контури учун:

(I₃ – I₂)R – I₂ R₄ – I₂ R₂ = 0 (3.9)

(3.7), (3.8) ва (3.9) тенгламаларни ечиб, R_x ни топамиз:

(3.10)
(3.10) тенгламадан R_x ни ҳисоблаб топиш анча қийин.
Ифодадан кўриниб турибдики, агар шарти бажарилса, ифоданинг ўнг томонидаги иккинчи қўшилувчи нолга тенг бўлади ва ифода анча соддалашади. У ҳолда кўприкнинг мувозанат шарти қуйидагича ёзилади:
(3.11)
Шундай қилиб, қўшалоқ кўприк мувозанат ҳолатига келтирилганда, бир вақтда икки шарт бажарилади.
Улаш учун хизмат қиладиган симларнинг қаршиликлари ўлчаш аниқлигига жуда кам таъсир қилади; чунки уларнинг қиймати тахминан 0,01 Ω ни ташкил қилади ва у R₁, R₂, R₃, R₄ қаршиликларига нисбатан жуда кичик.
Ҳозирги вақтда қўшалоқ кўприкларда R₁ ва R₃ қаршиликлар штепселли қаршилик магазинлари кўринишида қилинади.
R₁ ва R₄ эса, тўрт ёки беш декадали ричагли алмашлаб уловчи қурилмали қаршилик магазинлари кўринишида бўлади. Бу ҳолда қаршиликларни бир вақтда қатъий бир хил ростлашга имкон бўлади.
Қўшалоқ кўприкнинг сезгирлиги ноль – кўрсаткичнинг сезгирлигига, кўприк занжирининг параметрларига ва иш токининг миқдорига боғлиқ. Одатда қўшалоқ кўприклар 10 Ω дан 10^-6 10^-8гача бўлган қаршиликларни ўлчаш учун ишлатилади.