|
III. Ишнинг тартиби
Ўлчаш натижаларини қайта ишлаш усуллари билан танишиш.
Тасодифий ва систематик хатоликлар, уларнинг ҳосил бўлиши, йўқотиш усуллари билан танишиш.
Ўртача арифметик, ўртача квадратик хатолик, ишончли интервал, ишончли эҳтимоллик тушунчалари билан танишиш.
Ишга оид асбоблар, импульслар генератори (ИГ), рақамли частотомерларнинг тузилиши, ишлаш принципи ва уларнинг техник маълумотлари билан танишиш.
Ўлчаш натижаларини Гаусс қонуни бўйича қайта ишлаш.
Хатоликнинг Гаусс қонуни бўйича ўзгариш эгри чизиђини чизинг.
IV. Иш бўйича кўрсатмалар
Хi - ни аниқлаш учун импульслар генераторида маълум частота берилади ва шу частота маълум вақт оралиђида (масалан Iс ёки 0,Ic) 100 маротабагача ўлчанади.
Ўлчаш натижаларини юқорида, ишнинг назарий қисмида, берилган усул ёрдамида қайта ишланади.
Нормал қонун бўйича тасодифий хатоликнинг ўзгариш эгри чизиђини қуриш учун Х ўқига ΔХi, яъни ўлчанадиган катталикни унинг ўртача қийматидан қанчага фарқ килишини; У ўқига эса У(δ) қўйилади.
1-жадвал. Стьюдент коэффициентлари
|
P
|
n
|
0,6
|
0,7
|
0,8
|
0.9
|
0,95
|
0,98
|
0,99
|
2
|
1,38
|
2,0
|
3,1
|
8,3
|
17,7
|
31,8
|
63,7
|
5
|
0,94
|
1,2
|
1,5
|
2,1
|
2,8
|
3,7
|
4,8
|
10
|
0.88
|
1,2
|
1,4
|
1,8
|
2,3
|
2,8
|
3,3
|
20
|
0,86
|
1,1
|
1,3
|
1,7
|
2,1
|
2,5
|
2,9
|
40
|
0,85
|
1,2
|
1,3
|
1,7
|
2,0
|
2,4
|
2,7
|
60
|
0,85
|
1,0
|
1,3
|
1,7
|
2,0
|
2,4
|
2,7
|
120
|
0,85
|
1,0
|
1,3
|
1,7
|
2,0
|
2,4
|
2,6
|
2-жадвал
ε
|
Р
|
0,7
|
0,9
|
0,95
|
0,99
|
1.0
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
|
3
6
8
13
29
169
|
5
13
19
32
70
223
|
7
18
27
46
99
397
|
11
31
46
76
171
169
|
3-жадвал. Ўлчаш натижаларининг таҳлили
V. Асосий саволлар
Ўлчаш хатоликлари, уларнинг турларини тушунтиринг.
Тузатма деб нимага айтилади?
Ўртача квадратик хатолик деб нимага айтилади?
VI.Фойдаланилган адабиётлар
Исматуллаев П.Р., Қодирова Ш.А. “Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш” фанидан ўқув қўлланма. Тошкент 2007 й.
Демидова-Панферова Р.М. и др. «Электрические измерения» (с лабораторными работами) Москва Энергоиздат 1983 г.
3 - ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ
ЎЗГАРМАС ТОК КЎПРИКЛАРИ
I. Ишнинг мақсади
Қаршиликларни кўприклар ёрдамида ўлчаш усулини ўрганиш. Ўзгармас токдаги якка ва қўшалоқ кўприкларнинг тузилиши ва улар ёрдамида ўлчаш техникаси билан танишиш.
II . Ишнинг назарий қисми
1. Якка ўзгармас ток кўприги
Кўприк схема ёки оддийгина қилиб айтганда, кўприк ёпиқ занжирни ташкил қилувчи тўртта қаршиликдан, ноль кўрсаткич вазифасини бажарувчи магнитоэлектрик гальванометрдан иборатдир (3.1- расм)
3.1-расм. Кўприк схемаси.
Ўзгармас ток кўприклари ўзгармас ток манбаидан таъминланади. R1, R2, R3, R4 қаршиликлар кўприкнинг елка қаршиликлари, манба ва ноль кўрсаткич занжирлари эса, кўприкнинг диагоналлари деб юритилади.
Кўприк схемаси шундай тузилганки, бунда битта ёки иккита елка қаршиликларини ўзгартириб, кўприкнинг диагоналидан ўтаётган токни нолга тенглаштириш мумкин.
Бу ҳолат кўприкнинг мувозанати деб юритилади. Кўприк мувозанат ҳолатига келтирилганда IR = 0 бўлади, яьни с ва d нуқталарнинг потенциаллари бир-бирига тенг бўлади (Uc = Ud).
Шунга асосланиб, қуйидаги ифодаларни ёзиш мумкин:
I1R1 = I2R2 (3.1)
I1R3 = I2R4 (3.2)
(3.1) тенгламани ҳадлаб (3.2) тенгламага бўлиб қуйидагини оламиз:
R1/R2 = R2/R4 , (3.3)
ёки
R1R4 = R2R3 , (3.4)
(3.3) ва(3.4 ) ифодалар кўприкнинг мувозанат шартини белгилайди.
Кўприк ёрдамида номаълум қаршиликни (электр қаршиликни) ўлчаш учун бу қаршилик истаган елка қаршилиги ўрнига уланади ва битта ёки иккита елка қаршиликларини ўзгартириб, гальванометрдан ўтаётган ток нолга тенглаштирилади.
(3.4) ифодага асосланиб, номаълум қаршилик Rх ни қўйидагича топамиз (Rх биринчи елка қаршилиги R1 ўрнига уланган);
Rх = (R3/ R4)R2 , (3.5)
бу ерда R2 – солиштирма елка қаршилиги деб юритилади.
Якка ўзгармас ток кўприклари қаршиликларни ўлчашда анча қулай асбоб ҳисобланади.
Номаълум қаршилик тенгламаси (3.5) га учта қаршилик киради, яъни кўприкнинг ўлчаш аниқлиги асосан учта қаршиликларни тайёрлашдаги аниқликка боғлиқ. Бу қаршилик юқори аниқлик билан тайёрланади ва ҳатоликлар 0,02 дан ошмаслиги мумкин. Ҳамма қаршилик хатоликлари ўзаро қўшилган тақдирда кўприк хатолиги 0,050,1 ни ташкил қилиши мумкин.
Бундан ташқари кўприк аниқлигига улаш учун хизмат қиладиган симларнинг қаршилиги ҳам таьсир этади. Шу сабабли, якка ўзгармас ток кўприклари 10 Ω ва ундан катта қаршиликларни ўлчаш учун қўлланилади. Кичкина қаршиликларни ўлчаётганда улаш учун хизмат қилувчи симлар қаршилигининг ўлчаш аниқлигига таъсирини билиш учун қўйидаги мисолни кўрамиз. Фараз қилайлик, ўлчаниши керак бўлган қаршиликнинг қиймати 1 Ω: улаш учун хизмат қилувчи ҳар бир симнинг қаршилиги R=0,01 Ω бўлсин. Бу ҳолда кўприк билан ўлчанган қаршилик Rx+2R бўлади. Улаш симларининг қаршилиги туфайли вужудга келган нисбий хатолик қўйидагича топилади
.
Ўзгармас ток кўприкларининг асосий характеристикала-ридан бири уларнинг сезгирлиги ҳисобланади. Амалда кўприкларнинг сезгирлигини баҳолаш учун нисбий сезгирлик ифодасидан фойдаланилади:
, (3.6)
бу ерда -гальванометр кўрсаткичининг оғиш бурчаги (шкала бўлакларида ифодаланади);
- елка қаршилигининг нисбий ўзгариши.
Do'stlaringiz bilan baham: |
