Ўзбекистон республикаси олий таълим ва ўрта махсус таълим вазирлиги

8 
 
Уруғларни темир аралашма тозалаш. Уруғларда учрайдиган темир 
аралашмаларни характеристикаси. Магнитли сепараторлар, уларни тури ва 
қўлланилиши. Доимий магнитлар. ("СКЕТ" электромагнит сепаратори, 
УкрНИИМПА сепаратори, СЭ-3, уларни ишлаши технологик схемаси, 
кўрсаткичлари).
Пахта чигитини, комбинацияли усулда тозалаш. Бу мақсадда 
қўлланиладиган машиналар. Уруғ тозалагич УСМ, унинг ишлаши технологик 
схемаси, кўрсаткичлари. Уруғларни ўлчамига қараб фракциялаш, бу 
жараённи қайта ишлашда аҳамияти. Уруғларни фракциялайдиган машиналар. 
(Сепараторлар ПДП-10, ЗСМ-20, ишлаши ва технологик схемаси, 
кўрсаткичлари). Кондициялаш жараёнини мақсади ва вазифалари. Пахта 
чигитини кондициялаш усуллари. (ВНИИЖ намлагичи, ишлаши ва 
технологик схемаси, курсаткичлари).
2.3. Мойли уруғларни чақиш ва қобиғини мағиздан ажратиш. 
Материалдаги қобиғ микдорини маҳсулот сифатига, ускунани ишлаб 
чиқариш кувватига ва ишлаб чиқаришда мойни йўкотишга таъсири. 
Технологик жараёни хар ҳил поғоналарида қобиғни мой ютиши. Қобиғни 
мағиздан ажратиб олиш, уруғларни анатомик тузилиши инобатга олинганда 
мақсадга мувофиклиги.
Мойли уруғларни чақишни истиқболли усуллари: аэрочақиш, 
уруғларни ичидаги босимини лаҳзали камайтириш усули билан чақиш, 
суюкликда юқори вольтли разрядни қўлланиши билан чақиш. Ўлчамига, 
аэродинамик ва электрофизик хусусиятларга асосланган сепарация қилиш 
усуллари.
2.4. Мойли уруғларни хўжайраларидаги липидларни локализацияси. 
Пресслашдан олдин қовурма тайёрлаш ҳамда тўғридан-тўғри экстракциядан 
олдин уруғларни ва мағизни майдалаш. Вальцовкали ускуналарда майдалаш 
механизми. Майдаланадиган материалга таъсир қиладиган ташқи кучлар ва 
уларни валикларни юзасини характерига боғлиқлиги. Янчишда материалдаги 
физик ўзгаришлар, заррачалар юзасини ортиши. Мой локализациясининг 
ўзгарши ва унинг мағизли ёғсиз қисми билан боғланишини камайиши, 
янчишни асосий мақсад эканлиги.
2.5. Қовурма тайерлаш жараёнида сувни таъсири. Янчилмани ҳўллашда 
содир бўладиган ўзгаришлар. Сув билан мойни сиқиб чиқариш, танлаб 
ҳўллаш натижаси эканлиги. Ялчилмани бўкиши ва заррачаларни ортиқча 
қиздирганда эгилувчанлигини ўзгариши. Қовурма тайёрлашда иссиқликнинг 
таъсири. Янчилмани қидирганда гель қисмини ўзгариши. Оқсил моддаларини 
денатурацияси ва уни қовурма тайёрлашдаги аҳамияти. Янчилмани буғ 
таъсирида ўзгариши. Буғни намлик ва иссиқлик етказиб берувчи сифатида 
умумий таъсири.
2.6. Пресслаш усули билан мой олиш структура схемаси. Турли 
факторлар: қовурмани структур-механик хусусиятлари ва сиқиб ёғ олиш 
шароитларини мой олиш самарасига таъсири. А. М. Голдовский бўйича 
сиқиш усулларини классификацияси. Чиқаётган мой сифатига пресслаш 

---