‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Sitrus (Ци грус) -
Citrus L.
Sitrus turlari Rutadoshlar -
Rutaceae
oilasiga mansub b o ‘lib, 
bo‘yi 2,5-4 (ba’zan 10) m gacha etadigan doim yashil daraxt. Barglari 
cho‘ziq tuxumsimon yoki ellipssimon, o ‘tkir uchli, qalin, mayda 
tishsimon qirrali bo‘lib, bandi yordamida poyasi bilan shoxlarida 
ketma-ket o ‘mashgan. Mayda, oq rangli xushbo‘y hidli gullari yak- 
ka-yakka xolda yoki 2-3 tadan barg qo‘ltig‘iga joylashgan. Mevasi
- cho‘ziq tuxumsimon, sariq rangli, nihoyatda nordon mazali (li- 
mon, apclsin va mandarinlaming mevalari o ‘ziga xos rangga ega, 
mazasi ham yoqimli) ko‘p u ru g ii h o ‘l meva. Sitruslar may-iyun oy­
larida gullaydi, mevasi oktabr-dekabrda pishadi. Sitrus turlarining 
vatani nam tropik va subtropik mintaqalar hisoblanadi. Qora dengiz 
va Kaspiy dengizining subtropik zonalarida, 0 ‘zbekistonda bo‘lsa 
sovuqdan saqlangan holda issiqxonalarda o ‘stiriladi. Sitrus turlari­
ning mevasi va meva shirasi oziq-ovqat sanoatida ishlatiladi. Uning 
quyidagi turlarining mevasi va meva p o ‘sti tibbiyotda qo‘llaniladi:
Apelsin - (Цитрус китайский, Апельсин сладкий) - Sitrus 
Sinensis (L) Osbesk;
Limon - (Цитрус лимон, Лимон) - Sitrus limon (L.) Burn.;
M andarin - (БЦи грус уншиу,Мандарин) - Sitrus Unshiu Mars.
Xalq tabobatida mevalari qo‘llaniladi. Ular pishgan vaqtida 
yig‘iladi. M evasidan shira, qolgan qismidan (po‘stidan) efir moyi 
va sitrin preparati olinadi.
Sitrus mevasi tarkibida 0,6-2,5% (meva p o ‘stida) efir moyi, 
3,5-10,5% qand, 0,6-8,0% organik (asosan limon kislotalar), 45-83 
mg% vitamin S, V va karotin, flavonoidlar (diosmin, gesperidin, 
eriodiktiol va uning glikozidlari), kum arinlar bor. Efir moyi (limon 
mevasidan olingani) 90% gacha limonen, 3-5% sitral, 1% geranilat- 
setat va boshqa terpenoidlardan tashkil topgan.

---

I ,imon mevasi gipo vaavitam inozlam i davolash va oldini olishda 
hamda isitmali bcmorlarga beriladigan nordon u Inmlik layyorlash- 
da, efir moyi - dorilarning mazasini yaxshilash uehun (|o‘llaniladi. 
Sitrus turlarining meva p o ‘stidan (shirasi va efir moyi olingandan 
so'ng) vitamin R -sitrin o lin a d i. U vitamin R yetishmasligidan kelib 
diiqqan kasalliklarni, qon tomir devorlari o ‘tkazuvchanligining 
buzilishidan kelib chiqqan kasalliklarni, gemorragik diatez, к о '/ 
pardasiga qon quyilishi, nur kasalligi, gipertoniya, qizamiq, burma, 
ich terlam a va boshqa kasalliklarni davolash ham da oldini olish 
uehun ishlatiladi.