paytda kasalliklarni davolash uchun odatda dorivor o ‘simliklardan
dorixona, farmatsevtika
zavodlari va fabrikalari, Galen laboratori-
yalarida yoki uy sharoitlarida bir qator dori preparatlari tayyorlanadi
yoki ulardan dori tayyorlash uchun sof holida kimyoviy birikmalar
- o ‘simliklarning biologik aktiv moddalari ajratib olinadi.
O 'sim liklardan sof holda ajratib oligan kimyoviy birikmalar
ba’zan tirik organizmga kuchli ta’sir qiluvchi zaharli biologik faol
moddalar b o iish i mumkin. Ammo ayrim o ‘simliklaming o ‘zi ham
zaharli b o ‘lishi mumkin. Masalan: kuchala, parpi, isiriq, Turkiston
adonisi (sariqgul), omonqora, afsonak, achchiqmiya (eshakmiya),
qizilcha (efedra) va boshqalar zaharli o'sim liklar hisoblanadilar.
Lekin shu bilan birga bir qancha oziq-ovqat maqsadlarida keng foy-
dalaniladigan o'simliklardan shifobaxsh
vosita sifatida foydalansa
bo'ladi. Bunday o'sim liklarga quyidagilarni misol qilib keltirish
mumkin: anor, o'rik, behi, anjir, shotut va balxitut, jiyda, chilon-
jiyda, olxo'ri, zirk, na’matak, kashnich, shivit, garmdori, zig'ir, turli
xil o'sim lik moylari, murch, xantal, zanjabil, dolchin, zarchava, qa-
lampirmunchoq (gvozdika) va boshqalar.
O'sim liklam ing ko'pchiligi o'zida zaharli bo'lm agan
biologik
faol moddalar saqlovchi va turli kasalliklarni davolash uchun
qo‘llaniladigan shifobaxsh o'simliklardir. Qadim zamonlarda odam
o'zini yomon sezgan, kasallangan, yaralangan, shikastlangan hol-
larda dardiga davoni atrofidagi o'sim lik dunyosida axtargan va ular
ning birortasidan foydalangan va shu tariqa shifo topgan. Hozirgi
paytda ham yovvoyi tabiatda biror hayvon
kasallikka chalinsa, dar
diga davoni aksariyat o'simliklardan topadi. Kasallikdan shifo top
gan hayvon keyinchalik (boshqa sog' hayvonlar ham) shu o'simlikni
qayta iste’mol qilmaydilar. Demak, ibtidoiy inson ham o 'z kasalligi-
ni ongsiz yoki ongli ravishda o'simlik, yoki uning organlari (gullari,
mevalari, po'stlog'i, ildizi) bilan davolay boshlagan. O 'sim lik du-
nyosi doimo insonni oziq-ovqat, dorivor vositalar, kiyim-kechak va
qurilish materiallari bilan ta ’minlagan, y a ’ni inson o'ziga kerakli
barcha narsalami tabiatdan olgan.
Shunday ekan, o'simliklarni dorivor vosita sifatida inson tomo-
nidan qo'llanish tarixini o'sha davrdan, y a’ni inson o'zini birinchi
............. I n
1
1
1
к hi Ian davolagan ilk davrlar davom idaboshlangan deb
liuiililii Hi mumkin. Butun dunyo xalqlarining
ming yillar davomida
.l iimty «hilolmxsh vositalari dorivor o'sim liklar va ulardan olingan
1
1
tliiluiчsh ne’matlar asosida tayyorlangan. Kirnyo fanini rivoj-
liitil'ilu dori olishning sintetik, tabiatda uchramaydigan kimyoviy
liliikmalar, slut jumladan, dorivorlik xususiyatiga ega sun’iy mod-
i In I til ko'plab sintez qilina boshlandi. Natijada ilmiy tibbiyotda do-
11
vhi o'sim liklarga b o ig a n qiziqish va ulardan foydalanish bir oz
v'lihordun chetda qoldi. Lekin xalq orasida hamda an’anaviy
tibbi-
yol yaxshi taraqqiy etgan davlatlarda, ayniqsa Janubi-Sharqiy Osiyo
(Xitoy, llindiston, Yaponiya, Koreya) ham da Afrika davlatlarida
dorivor o'sim liklar hamon asosiy davolovchi vositalar sifatida keng
qo'llaniladi [34].
XX asming 50-yillaridan boshlab sintetik sintez kimyo sohasi
kuchli rivojlandi. Sintez y o 'li bilan juda ko'plab yangi va yaxshi
samara beradigan, kuchli ta’sir etuvchi
dorivor moddalar yaratilgan
bo'lishiga qaramay, keyingi yillarda butun dunyo mamlakatlarida,
shu jumladan, iqtisodiy rivojlangan va kimyo sanoati yaxshi taraq
qiy etgan davlatlarda ham dorivor o'sim liklarga bo'lgan qiziqish
yana kuchaydi. Dorishunoslikning alohida mustaqil yo'nalishlari
shakllandi:
Do'stlaringiz bilan baham: