Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

БЕРДЯЕВ НИКОЛАЙ АЛЕКСАНДРОВИЧ (1874 – 1948) – файласуфи ва публицист. Авлиё Владимир университетида ўқиган (Киев). 1898 йилда "Ишчилар синфини озод қилиш учун кураш иттифоқи" билан боғлиқ бўлгани ва марксизмни тарғиб қилгани учун университетдан ҳайдалган. 1900 йилда Вологдада, кейин, Житомирга бадарға қилинган. 1904–1908 йилларда Петербургда, 1908 йили – Москвада яшаган. Ўзининг дастлабки, адабий ишларида "легал марксизмга бирикиб, кейин Маркс таълимотининг душмани бўлган. Кадетлар фирқасида бўлган. Москва университетида фалсафа фанидан дарс берган. 1922 йилда хорижга сургун қилинган. 1924 йили Францияда яшаган, Париждаги дин фалсафаси академиясида проф. бўлган. Унинг асосий асарлари: "Ижтимоий фалсафада субъективлик ва индивидуаллик" (1901), "Озодлик фалсафаси" (1911), "Ижод мазмуни" (1916), "Тенгсизлик фалсафаси"(1923), "Янги ўрта а." (1924), "Озод руҳ фалсафаси" 1927 – 1928), "Инсон бурчи ҳақида", "Парадоксал этика тажрибаси" (1931), "Рус ғояси" (1946), "Эсхатологик метафизика тажрибаси" (1947).
"Ижод мазмуни" асарида инсоннинг икки дунёга мансуб эканлиги тўғрисидаги дунёқараши ўз ифодасини топган. Бу "дунё" (мазкур дунё, инсон ҳаётини эмпирик шароитлари, унда тарқоқлик, бўлиниш, душманлик, қуллик ҳукм суради) ва ҳақиқий дунё (қўштирноқсиз дунё, "коинот", идеал турмуш, унда муҳаббат ва озодлик ҳукм суради). Инсоннинг вазифаси тутқунликдан ўз руҳини озод қилиш, "қулликдан озодликка чиқиш, душманлик "дунёсидан" фазовий муҳаббатга ўтиш". Бунга фақат инсонга берилган қобилият, ижод туфайли эришилади, чунки инсон табиатан ижодкор, Худонинг тимсоли ва унинг аксидир. Бу ғоялар Б.Н.нинг кейинги асарларида, жумладан, унинг «Европада христиан экзистенциализми» асарида ўз ифодасини топди. Бунда мавжудиятнинг бош субъекти руҳ бўлиб қолади. Объект – руҳни ўз–ўзига ўзаро йўналиш натижаси ("ҳақиқий дунё, озодлик салтанати) ва ташқарига йўналиш – қуллик дунёси объектига, зарурият салтанатига" объектлар дунёсининг келиб чиқиши "объективация"дир, унга объектни субъектдан бегоналашиши, инсонни ва уни мулоҳазаларини ижтимоийланиши, барҳам бериш оригиналлиги хосдир. Объективлаштириш дунёсидаги дин мураккаб ижтимоий ҳодисадир. Тарих оҳирини Б.Н. объективацияни янгилаш, дунёнинг, борлиқнинг янги сифат даражасига ўтиши деб тушунади.