Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

БЕРТАЛАНФИ ЛЮДВИГ ФОН (1901–1972) – австриялик биолог, системалар умумий назарияси асосчиси. Б.Л. замонасига хос бўлган объектларни ўрганишнинг ўзига хослигини аниқлади. Б.Л. фанлар объектнинг қисм ва унсурларини ўрганиб, уни яхлит ҳолатини эътибордан четда қолдирди, ваҳоланки, яхлит ҳолатдаги объект ўз бўлаклари йиғиндисидан фарқ қилади, дейди. Бундан ташқари, у ҳар бир фаннинг ўз методлари, тушунчалари, қоидаларидан фойдаланган ҳолда, объектни тадқиқ этади, кўп ҳолларда эса, воқеалар бир неча фанларга алоҳида ёндашувни талаб этади. Ушбу камчиликларни бартараф этиш мақсадида Б.Л. ўрганилаётган ҳодисаларга системали ёндашиш кераклигини таклиф этади. У системаларнинг ўзига хослигига қараб, уларнинг реал ҳаётда мавжудлигини, очиқ турда эканлигини, бир–бирлари билан ўзаро муносабатда бўлишини, ўз тарихий эволюцияси давомида янги шаклларни ўзига мужассамлаш-тиришини эътиборга олади ва умумий назария асосини, янги системаларнинг расмий аппаратини, билишнинг турли соҳалари изоморфизмини яратади. Унинг фикрича, системали ёндашувда нафақат унсурлар ва уларнинг функциялари, балки ушбу унсурларни бир бутунликка йиғувчи муносабатлар ҳам ўрганилмоғи лозим. Ушбу муносабатлар ўз унсурлари хусусиятларидан мустақил равишда фаолият кўрсата оладиган, системаларни аниқлашда муҳим аҳамият касб этадиган бўлмоғи шарт.
Системалар ўз ичига иерархия босқичларига эга бўлган кичик системаларни олишлари билан бирга ўзлари бошқа йирик системада бўлишлари мумкинлигини кўрсатади. Шунинг учун системали ёндашув чоғида қайси иерархия поғоналарини ўрганиш лозимлигини аниқлаб олиш муҳим аҳамият касб этади. Умумий система назарияси умумилмий концептуал аппаратни ишлаб чиқишга қаратилган. Б.Л.нинг фикрлари кибернетика, психотерапия, экология ва менежмент тараққиётига жиддий таъсир кўрсатди.


БЕРКЛИ ЖОРЖ (1685-1753) – субъектив идеализм вакили. “Инсон билишининг асослари ҳақидаги трактат” асари 1710 йилда нашр қилинган. Асарда ташқи олам идрок ва тафаккурдан мустақил ҳолда мавжуд эмас, деган ғояни илгари сурилади. Шунингдек, нарсаларнинг мавжудлиги уларнинг идрок этилишидадир. Агарда биз нарсаларни идрок этмасак, демак улар мавжуд эмас, деб кўрсатади. Б.Ж.нинг таълимоти эмпириокритцизм каби оқимларнинг шаклланишига асос бўлган.