234
Puriyoyvaliyning pahlavonligi Eron va Hindistonga mashhur bo‘lgan. Bu to‘g‘rida afsona
va rivoyatlar orqali bilib olishimiz mumkin. Pahlavon Mahmud xaqida juda ko‘p rivoyatlar
mavjud. Ulardan birisi avloddan-avlodga o‘tib, bizgacha yetib kelgan. Rivoyat qilishlaricha:
―Pahlavon Mahmud Hindiston hokimi tomonidan mamlakatning mashhur polvonlari bilan
musobaqalashishga taklif qilinadi. Shunda u tasodifan bir mushtipar ayolning o‘g‘li kurash bilan
tirikchilik qilishini va u oilaning yakka-yolg‘iz boquvchisi ekanligini bilib qoladi. Uning o‘g‘li
hamma bellashuvda g‘olib chiqar edi. Musobaqalarda mashhur Pahlavon Mahmud ishtirok
etishini eshitgan ona o‘g‘lining yengilishidan va natijada oila kun kechirish manbaidan mahrum
bo‘lishidan qo‘rqib ko‘z yoshi to‘kadi. Ayolning o‘g‘lini Nuriddin Chati der edilar. Ertasi kuni
Mahmud Nuriddin bilan davrada uchrashganda o‘zini yengish imkonini beradi‖ [Hamid
Puriyoyvaliyning hayoti, faoliyati va qarashlari. 57]. Bu
afsona Pahlavon Mahmudning
shuhratparast emas, aksincha oliyjanob, sahiy va rahmdil inson bo‘lganligidan dalolat beradi.
Alisher Navoiy ham o‘z asarida ushbu voqea to‘g‘risida to‘xtalib o‘tgan: ―Hind podshohi
ulug‘ ma‘raka yasab, Pahlavonni tilab, ul kurashchi bila kurashga solg‘onda Pahlavon o‘zi bila
muqarrar qilg‘ondek, bir ikki hamla talashqonidin so‘ngra harif ilgida yiqilur. Mundoq
manquldurki, uchasi (yelkasi) yerga tegib, ko‘zi ko‘kka
tushgach, hijoblar murtafi‘ bo‘lub
(pardalar ko‘tarilib), malakut olami ko‘ziga jilvagar bo‘lub, ul podshoh ham murodu maqsadig‘a
yetdi‖ [Alisher Navoiy. 300].
Aliqulixon Dog‘istoniy ―Riyozush - shuaro‖ asarida Pahlavon Mahmud to‘g‘risida
shunday yozadi: ―Pahlavon ilmi koni, oliymaqom maydonlarning mardi maydoni, valiylik
maydonining shunqori va jasorat maydonidagi kurashchi pahlavonlar sardori bo‘lib, keksa falak
u osmonga aylantirib otgan olam, bu ko‘hna dunyo esa u yuz tuban qilib yerga yiqitgan jahondir.
U o‘z padari buzrukvorining izidan borib pahlavonlik
kiyimida bu jahonni yangiladi, ozodlik
libosida bu olamni qul etdi, kurashchilik libosida qo‘lidan kelganicha kurashchilar sinfini
tarbiyaladi va rivojlantirdi‖ [Aliqulixon Dog‘istoniy ]
Pahlavon Mahmud to‘grisida ―Arafotul – oshiqin‖ asarida esa shunday deyilgan: ―Pahlavon
Mahmud bellashuv dengizining bir dona gavhari, Xudo qudratini aks ettiruvchi ko‘zgu, shariat
va
tariqat maydoni pahlavoni, ma‘rifat va haqiqat maydonining Rustami, jasorat va mardlik
maydoni devkelbatidir‖ [Avhadiy Taqiaddin B. 197]
Pahlavon Mahmud ko‘pgina yurtlarga sayohat qilgan va butun umri davomida
bellashuvlarda biror marta ham mag‘lubiyatga uchramagan. U Eron, Hindiston va boshqa sharq
mamlakatlarini kezgan, O‘rta Osiyo bo‘ylab yurgan va hamma yerda
kuchli polvonlar bilan
kurash tushgan,kuragi yerga tegmagan. Shu sababli, uni nomi bilan bog‘liq ko‘plagan afsona,
rivoyatlar xalq orasida tarqalgan. Bular orqali xalq o‘zining polvonga bo‘lgan muhabbati,
hurmatini ifoda etgan.
Pahlavon Mahmud bilak kuchi, oliyjanobligi va zuhd kabi xislatlari, pahlavonlik qonun-
qoidalari va maslagiga to‘liq rioya qilganligi va bu borada yuqori darajalariga erishganligi tufayli
pahlavonlar nazarida Xudoning avliyosi hisoblangan. Pahlavon Mahmudning ana shu xususyati
uni nomini abadiy qildi.
1326-yilda u Xiva shahrida hozirgi maqbarasi hududida vafot qilgan.
Voxanig mashxur
qahramoni eldoshlari tomonidan nixoyatda qadrlanadi. Bugungi kunda Pahlavon Mahmud
xotirasiga bag‘ishlab Xorazmda kurashchilar o‘rtasida ―Pahlavon Mahmud‖ kubogi uchun milliy
kurash musobaqalari tashkillashtirilgan. Keyingi yillarda respublika darajasiga ko‘tarilgan bu
sport turi yuqori saviyada o‘tkazib kelinmoqda. Shunisi quvonarliki, qadimiy va hamisha
235
navqiron Xorazmda bugungi kunda Pahlavon Mahmudning izdoshlari uning ishini davom ettirib
kelmoqda. Uning ruboiylari maqbara peshtoqi va devorlariga o‘yib yozilgan. Bu ruboiylarda
Pahlavon Mahmudning xalq taqdiri haqidagi o‘y-fikrlari, erkinlik va baxt-saodat to‘g‘risidagi
orzu-istaklari o‘z ifodasini topgan.
Adbiyotlar:
1.Hamid Puriyoyvaliyning hayoti, faoliyati va qarashlari. – Tehron: ―Sohil‖, 1974. – B. 9-10.
2. Alisher Navoiy. Tanlangan asarlar to‘plami. – T.: ―Fan‖, 2001, 17-tom, – B. 300.
3. Aliqulixon Dog‘istoniy Riyozush-shuaro. – 4301 raqamli qo‘lyozma mikrofilmi (Ostoni qudsi
Razaviy kutubxonasi). – Tehron.
4. Avhadiy Taqiaddin Arofotul – oshiqin va arasotul – orifin. – Tehron.- B. 197.
Do'stlaringiz bilan baham: 
