239
полизчиликка, 6939 нафари яни 6,6 фоизи чорвачиликка ва 10081 нафари яни 9,5 фоизи
бошқа соҳаларга ихтисослашган бўлган [4].
Фермер хўжаликларининг қишлоқ хўжалиги маҳсулотларни ишлаб чиқаришдаги
ўсиш сурати 2008 йилда 100,4 фоизни ташкил қилган. Фермер хўжаликлари
мақбуллаштирилгандан кейин қишлоқ хўжалиги маҳсулотларни ишлаб чиқаришдаги
ўсиш сурати 2009 йилда 112,2 фоизни ташкил қилган. Деҳқончиликда ўсиш сурати 2008
йилда 99,3 фоиздан 111,9 фоизга ўсган [5]. Оптималлаштиришнинг биринчи йилида ўсиш
сурати ўтган йилгидан 12 фоиз юқори бўлган.
2008-2010 йиллар давомида ўтказилган ислоҳотлар ўтказилган натижаларига кўра
фермер хўжаликларининг ер майдонлари ҳажми мақбуллаштирилди. Амалга оширилган
мақбуллаштириш жараѐни натижасида 2012 йил якунига кўра, мамлакатимиздаги фермер
хўжаликларининг сони 219976 тадан 66134 тага ѐки 69,4 %га камайган [6]. Ҳудудлар
кесимида энг кўп фермер хўжаликлари Фарғона қилоятида 7737та, Самарқанд вилоятида
7723та, Қашқадарѐ вилоятида 7139 тани ташкил қилган. Фермер хўжаликлари кам бўлган
ҳудудлар Навоий вилоятида1801 та, Сирдарѐ вилоятида 3319 та, Бухоро вилоятида 3953 та
бўлган. 66134 фермер хўжаликлари ихтиѐрида 5295100 гектар ер бўлиб, бунда фермер
хўжаликларига ажратилган ер майдонлари кўп бўлган ҳудудлар Бухоро вилоятида 729600
гектар, Қашқадарѐ вилоятида 725700 гектар, Сурхондарѐ вилоятида 606300 гектарни
ташкил қилган. Фермер хўжаликларига ажратилган ерлар энг кам бўлган ҳудудлар Хоразм
вилоятида 206100 гектар, Навоий вилоятида 215300 гектар, Андижон вилоятида 223800
гектар бўлган. Республика бўйича ҳар бир фермер хўжалигига тўғри келадиган ўртача ер
майдони ҳажмини 2008 йилда 27,4 гектар бўлган бўлса 2012 йилга келиб 80,1 гектарни
ташкил этган. Фермер хўжаликларига тўғри келадиган ўртача ер майдонлари ҳажми
ҳудудлар кесимида кўрадиган бўлсак бир–биридан анча фарқ қилади.
Жумладан
Қорақолпоғистон Республикасида 126,8, Андижонда 36,2, Бухорода 184,6, Жиззахда
102,8, Қашқадарѐда 101,7, Навоийда 119,5 Наманганда 51,0, Самарқандда 64,6,
Сурхондарѐда 122,5, Сирдарѐда 71,7, Тошкентда 69,9, Фарғонада 37,0, Хоразмда 44,0
гектарни ташкил қилган. 66134 фермер хўжалигининг 35896 таси пахта ва ғаллачиликка,
3647 таси сабзовот ва узумчиликка, 16964таси боғдорчилик ва узумчиликка, 5329таси
чорвачиликка, 4298таси бошқа соҳаларга ихтисослашган бўлган. Фермер хўжаликлари
ихтиѐрида бўлган 5295100 гектар ернинг 3816000 гектари пахтачилик ва ғаллачиликка
86500 гектари сабзоват ва полизчиликка, 221500 гектари боғдорчилик ва узумчиликка,
1092300
гектари чорвачиликка, 78800 гектари бошқа турларга ихтисослашган бўлган.
Ўртача бир фермер хўжалигига тўғри келадиган ер майдонини тармоқлар бўйича олиб
қарайдиган бўлсак, бу кўрсаткич пахтачилик ва ғаллачиликда 106,3 гектарга,
сабзавотчилик ва полизчиликда 23,7 гектарга, боғдорчилик ва узумчиликда 13,1 гектарга,
чорвачиликда 205,0 гектарга бошқа соҳаларда 18, гектарга тенг бўлган [7].
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 31 январдаги 22–
сонли ―Фермер хўжалигининг ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш тартиби
тўғрисида‖ги қарори билан тасдиқланган ―Фермер хўжалигининг ер майдонини
мақбуллаштириш ва уни тугатиш тартиби тўғрисида‖ги Низом фермер хўжаликларини
мақбуллаштиришнинг ҳуқуқий асоси ҳисобланади [8]. Мазкур низомга асосан мувофик
Фермер хўжалиги ер майдонини мақбуллаштириш ѐки уни
тугатиш икки хил тартибда
амалга оширилади.
240
Биринчиси фермер хўжалиги раҳбари тамонидан унга ижарага берилган ер
участкасини камайтиришни ѐки кенгайтиришни назарда тутувчи ихтиѐрийлик асосида
мақбуллаштириш тўғрисида туман ҳокимига берган аризаси асосида амалга оширилади.
Ихтиѐрийлик асосида амалга ошрилган мақбуллаштиришдан сўнг фермер хўжалигининг
ер майдонининг ўлчами пахтачилик ва ғаллачилик учун камида 30 гектар, боғдорчилик,
узумчилик, сабзовотчилик ва бошқа экинлар етиштириш учун 5 гектардан кам бўлмаслиги
керак.
Иккинчи ҳолатда фермер хўжалиги тамонидан шартнома интизоми ва қонунчилик
нормаларининг бузилиши шунингдек самарасиз фаолият юритиши аниқланган ҳолатларда
маҳаллий ҳокимияти оганлари томонидан тақдим этиладиган даъволар асосида, хўжалик
суди қарорига асосан амалга оширилади.
Фермер хўжаликларини судга беришга қуйидаги ҳолатлар асос бўлади
а) Ер майдонини ижарага олиш шартномасини шартларини қўпол равишда
бузганлиги, энг аввало, фермер хўжалигига ижарага берилган қишлоқ хўжалиги экин
майдонларидан бошқа мақсадларда фойдаланганлиги–ер
ресурслари ва давлат кадастри,
қишлоқ ва сув хўжалиги органлари ҳамда туман фермер, деҳқон ҳўжаликлари ва томорқа
ер эгалари кенгаши тамонидан;
б)
фермер
хўжалигини
шакллантириш
чоғида
фермер
хўжалигининг
ихтисослашувининг бузилганлиги – ер ресурслари ва давлат кадастири, қишлоқ ва сув
хўжалиги органлари ҳамда туман фермер деҳқон ҳўжаликлари ва томорқа ер эгалари
кенгаши тамонидан;
в) ижарага берилган қишлоқ хўжалиги экин майдонларидан оқилона
фойдаланмаслик, мунтазам (кетма–кет уч йил мобайнида) норматив кадастр баҳосидан
паст ҳосил олганлиги қишлоқ ва сув хўжалиги, ер ресурслари ва
давлат кадастри
органлари ҳамда туман фермер деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши
тамонидан фермер хўжалиги ер майдонини мақбуллаштириш ва уни тугатиш билан
боғлиқ масалалар бўйича даъво аризаларини қўзғатиш ва хўжалик судига бериш учун асос
ҳисобланади.
Мақбуллаштиришдан энг асосий мақсад ер сув ресурслари чекланган шароитда ер
майдонларидан самарали фойдаланишдир. Халқнинг турмуш шароитини яхшилаш,
давлатимиз иқтисодиѐтини кўтариш, озиқ–овқатга бўлган талабини қондириш халқимизга
бўш иш ўринларини яратишдир.
Do'stlaringiz bilan baham: