Ўзбекистон республикаси автомобиль йўллари қЎмитаси тошкент автомобиль йўлларини лойиҳалаш, Қуриш ва эксплуатацияси институти

Қаттиқ бўлмаган аэродром қопламаларини ҳисоблаш
1- мисол
А. Керакли маълумотларни йиғиш.
1. Аеропорт лойиҳалаштирилаётган вилоят – Тошкент.
2. Аэродром синфи – В.
3. Аэродром қопламаси участкасининг гуруҳи – А, 2-расм.
4. Қоплама тури – а/б.
5. Грунт – суглинок.
6. Жойнинг намлик бўйича тури – 2.
7. Қоплама хизмат муддатининг охирги йилига тўғри келадиган ҳаво кемаларининг ўртача суткали учиш сони:
ИЛ-86 – 10 та, ИЛ-62 – 5 та, ЯК-40 – 7та, ТУ-134 – 4та.
8. Ҳисобий ҳаво кемаларининг тури: ИЛ-86, ИЛ-62.
Оғирлик тавсифи: ИЛ-86 ИЛ-62
а) таянчга тушадиган меъёрий оғирлик
(2-илова, 1-жадвал) – Ф_н =632 кН, Ф_н =784кН.
б) бош таянчни геометрик ўлчамлари






5-расм: Ҳово кемаларининг ғилдираклари орасидаги масофа ва ҳисобий ўқлар кўриниши.
в) ҳисобий таянчдаги ўқлар сони 2 4
г) пневматик шинадаги босим
(2-илова, 1-жадвал) - П_а =0,85МПа, П_а=1,12МПа
9. Ҳисобий коеффициентлар:
- динамиклик коеффициенти,
(2-илова, 3-жадвал) К_д=1,2; К_д =1,25;
- юкдан бўшатилганлик коеффициенти,
(2-илова, 3-жадвал);
- иш шароити коеффициенти
(2-илова, 4-жадвал);
10. Қоплама қатламлар турини танлаб оламиз

1. майда донвали иссиқ асфалтбетон E₁= 1000МПа, Р_д=2,4МПа, h₁=5см,

2. йирик қовишқоқ иссиқ асфалтбетон E₂= 800МПа, Р_д=2,0МПа, h₂=7см,
3. жойида қовишқоқ битум билан ишлов
берилган чақиқ тош E₃= 500МПа, h₃=22см,
4. зичлаш усулида ётқизилган табиий
тошлардан олинган чақиқ тош E₄=350МПа, h₄=25см,
5. қум-шағал аралашмаси E₅=280МПа, h₅=25см,
6. грунт-суглинок E_гр=42МПа, К_с=80 МН/м³.
Аэродром қопламасининг жами қалинлиги Н=84см.
Б. Бир ғилдиракли эквивалент оғирликни аниқлаш.
а) қопламани чегаравий нисбий эгилиш бўйича ҳисоблаш учун ғилдиракка тушадиган ҳисобий оғирликни (2) ифода орқали ҳисоблаймиз:


ИЛ-86 учун
Ф_д= =
б) а катталикни (3)ифода ёрдамида аниқлаймиз:
а=а_т-2 = 1,25-2 =1,25-2 =0,80м.
в) бир ғилдиракли эквивалент оғирликни ҳисоблаймиз(Н=0,84м):
- агар Н≤ бўлса Ф_е =Ф_д деб қабул қилинади, 0,84≤ шарт бажарилмади;
- агар Н >2а_д бўлса Ф_е =Ф_н деб қабул қилинади, 0,84 > 2*1,94=3,88м шарт бажарилмади, бу ердаги а_д = 1,94м.
Шартлар бажарилмагани учун бир ғилдиракли эквивалент оғирликни (1) ифода ёрдамида ҳисоблаймиз:
Ф_е=antilg = antilg =
= antilg = anti 2,474=297,85кН.
Бу ерда: х ни 2,474 га тенг деб қабул қилсак,
antilg=х¹⁰ га тенг бўлганда
Ф_е = 2,474¹⁰ = 297,85 кН га тенг бўлади
Бир ғилдиракли эквивалент оғирликнинг қиймати асфалтбетонни эгилишдан чўзилишга ҳисоблаганда Ф_е=Ф_д=189,6кН, чунки асфалтбетон қалинлиги h₁+h₂=0,12м. 0,12м<
Худди шундай ҳисоб иккинчи ҳисобий ҳаво кемаси учун ҳам олиб борилади:


ИЛ-62 учун
а) Ф_д= кН;
б) а=0,62-2 = 0,62-2 =0,62-2 0,182=0,26м;
в) а_д=0,60+0,95=1,55м.
H≤ , 0,84≤ шарт бажарилмади;
H >2а_д, 0,84 > 2*1,55=3,10м шарт бажарилмади.
Шартлар бажарилмагани учун бир ғилдиракли эквивалент оғирлик
Ф_е= antilg = antilg =
= antilg = antilg 2,565=367,28кН.
В. Бир ғилдиракли эквивалент оғирликнинг пневматик шинанинг изи юзасига тенг бўлган айлана диаметрини (4) ифода ёрдамида ҳисоблаймиз:
а) чегаравий нисбий эгилиш бўйича ҳисоб учун
Д_еил-86=2

Д_еил-62=2

б) асфалтбетонни эгилишдан чўзилишга ҳисоблаш учун
Д_еил-86=2

Д_еил-62=2

Г. Оғирлик қўйилишининг келтирилган қайтарилишини (5) ифода орқали аниқлаймиз, ҳисоб ишларини 6- жадвалда келтирамиз.
6-жадвал.

Ҳаво кема-сининг тури	Ни	на	Деи	Паи Раи	кни	Нр
ИЛ-86	10	1	0,66	0,85	0,22	2,2
ИЛ-62	5	1	0,64	1,12	3	15

6-жадвал. Ҳово кемаларининг ҳисоблаб топилган қийматлари жадвали.
бўлганда номограммадан(3-расм)
к_ни = 0,07 ва бўлганда к_ни=14.
Жами: Н_р=17,2 17.

Д. Қабул қилинган қаттиқ бўлмаган қоплама тузилмасини чегаравий нисбий эгилишга ҳисоблаш.

Бунинг учун қуйидаги катталикларни аниқлаймиз:
а) кўп қатламли тузилманинг ўртача эластиклик модулини (9)ифода ёрдамида аниқлаймиз

E_ўрт=

б) қуйидаги нисбатларни аниқлаймиз

= =0,094 ва = =1,27

в) ҳисобланган нисбатлар ёрдамида номограммадан(2-илова, 4-расм) коеффициентни аниқлаймиз

0,39
г) тузилманинг эквивалент эластиклик модулини (8) ифода орқали ҳисоблаймиз

E_ед = E_ўрт ψ_к=444,64*0,39=173,41МПа

д) қопламанинг ҳисобий нисбий эгилишини (7) ифода ёрдамида аниқлаймиз
=0,9 =0,9 = 0,0044
е) қопламанинг чегаравий нисбий эгилиши ни грунтга боғлаб(2-илова, 6-расм) П_а=0,85МПа ва Н_р=17 бўлганда =5,4*10^-3 аниқлаймиз.
ж) =1 бўлганда мустаҳкамлик шарти бажарилишини текширамиз
≤

0,0044≤1*0,0054=0,0054

Қопламанинг чегаравий нисбий эгилиш бўйича мустаҳкамлик шарти бажарилди.

Э. Асфалтбетоннинг эгилишдан чўзилишга мустаҳкамликка ҳисоблаш.

Бунинг учун қуйидагиларни аниқлаймиз:
а) асфалтбетон қатламларининг ўртача эластиклик модулини аниқлаймиз
E_аб= =
б) асфалтбетон остидаги асос қатламларининг ўртача эластиклик модулини(9) ифода ёрдамида аниқлаймиз
E_асос=
в) нисбатларни ҳисоблаймиз
ва
г) ҳисобланган нисбатлар ёрдамида номограммадан коеффициентни (2-илова, 4-расм) аниқлаймиз
0,455
д) асфалтбетон остидаги асоснинг эквивалент эластиклик модулини аниқлаймиз
E_е = E_асос • ψ_к=361•0,455=164,25МПа
е) нисбатларни аниқлаймиз


ва
ж) номограммадан (2-илова, 5-расм) аниқланган нисбатлар бўйича эгилишдаги солиштирма егувчи кучланишни аниқлаймиз
=1,55
з) асфалтбетоннинг остки қатламидаги енг катта егувчи кучланишни (11) ифода ёрдамида ҳисоблаймиз
= =1,55*0,85=1,20МПа.
и) остки асфалтбетон қатлами учун мустаҳкамлик шартини бажарилишини (10) ифода орқали текширамиз

1,2<1*2,0=2,0

Шарт бажарилди, демак асфалтбетоннинг эгилишдан чўзилишга мустаҳкамлиги таъминланган.