Mavzu: O'quv tеlеvidеniyasidan foydalanish. Tеlеdars, tеlеqo'shimcha,
tеlеekskursiya, tеlеepizodlar. Tеlеkonsultatsiya.
Rеja :
1. O'quv televideniyasi.
2. O'quv televideniyasining O'quv jarayonidagi urni va imkoniyatlari.
3. Berk televizion tizim.
4. Video yozuv vositalari, videomagnitofonlar.
Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda mutahassis kadrlarni tayyorlashga katta ahamiyat
berilmokda. O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisining IX sessiyasida
tasdiklangan «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», «Akademik liceylar va kasb-
hunar kollejlarini tashkil etish va ularni faoliyatini boshkarish tugrisida»
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Karori bunga dalildir.
Ma'lumki «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» milliy tajribalar tahlili va ta'lim
tizimidagi jahon mikyosidagi yutuklar asosida tayyorlangan hamda har to-
monlama kamol topgan, yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ij-
timoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustakil ravishda muljalni tugri ola
bilish mahoratiga ega bulgan, istikbol vazifalarni ilgari surish va hal etishga kodir
kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yunaltirilgandir. Un- da halkimizning
boy intellektual merosi umumbashariy kadriyatlari, madaniyati asosida,
iktisodiyot, fan, tehnika va tehnologiyalarining yutukyoari asosida chukur bilim va
tafakkurga ega bulgan malakali kadrlarni tayyorlash bo‘yicha aniq tadbirlar
belgilangan.
Ushbu tadbirlarni amalga oshirishda tashkil qilinayotgan akademik litseylar, kasb-
hunar kollejlarini malakali pedagogik kadrlar bilan ta'minlash maksadida «Kasbiy
ta'lim» sohasi mutahassisligi buyicha utiladigan mahsus fanlarni ukitish sifatini
oshirish, ularga zamonaviy ukitish tehnik vositalari imkoniyatlaridan samarali
foydalanishni uktirish maksadga muvofikdir.
O'quv televideniyasi. O'quv televideniyasi ukitish tehnik vositalarining bir turi
bulib, katta tehnik va pedagogik imkoniyatlariga ega. U statik va dinamik
proekciyalarni, ovoz tehnik vositalarini uzida mujassamlashtirgan. Televideniya
yordamida tabiiy ob'ektlar va grafik materiallarni epiproekciyasini namoyish kilish
mumkin.
O'quv televideniyasi O'quv kinosining hamma imkoniyatlariga ega bulishi bilan bir
katorda, uzining ham ma'lum afzalliklari mavjud. O'quv televideniyasiga yoruglik
halaqit bermaydi. Seanis vaktida honani korongilatmasdan daftarga kerakli
ma'lumotlarni yozib olish mumkin. O'quv kinosini suratga olish ma'lum vaqtni
talab kiladi va u orkali fakat utgan vokealar namoyish kilinadi. O'quv televileniyasi
vokealar aynan shu vaqtda sodir bulayotgan erdan namoyish kila oladi.
O'quv televideniyasi bir auditoriyaga alodida joylashtiriladi. Bunday auditoriyaga
alodida joylashtiriladi. Bunday auditoriyalarda ukituvchi O'quv televideniyasi bilan
bir katorda, mashgulotning mazmuniga qarab, auditoriyadagi boshka o‘qitish
tehnik vositalaridan ham foydalanib dars utadi. Agar O'quv yurtida O'quv
televedeniyasi mavjud bulsa, ma'ruzalarni studiya orkali bir nechta auditoriyalarga
uzatish mumkin. Sirtki bulim talabalari uchun O'quv televedeniyasi eng qulay
ta'lim olish manbai disoblanadi Videokassetalar orqali o‘qituvchi uz talabalari
bilan sessiyalar orasida boglanish imkoniyatiga ega buladi.
Ohirgi paytda rivojlangan mamlakatlarda televedeniya orkali olisdan ukitish
tizimlar kullana boshlandi. Bunday oliy O'quv yurti sirtdan ukiydigan talabalar
kuprok joylashgan sanoat shaharlarida uzining olisdan ukitish televedeniya tizimi
urnatilgan punkitlarini tashkil qiladi. Ushbu punktlardan televedeniya orqali
O‘qituvchilar mashgulotlar o‘tkazadi va ikki tomonlama ukituvchi va talabalar
o‘rtasida mulokotlar, savol-javoblar, konsultatsiyalar uyushtiriladi.
O'quv televedeniyasining afzalliklari bilan bir katorda uning kamchiliklari ham
bor. Televizorning ekrani kichkina. Shu sababli ekrandagi tasvir elementlarining
yoki darflarining anik kurinishi uchun ularning balandligi ekran balandligining
undan bir kismiga teng bulishi kerak. Yozuv katorlari orasidagi masofa balandligi
ham shunga teng bulgan takdirda yozuvlarni ukish mumkin buladi. Shu bilan
birgalikda ekrandagi ahborot barcha O'quvchilarga ravon kurinishi uchun
auditoriyaga bir nechta televizor urnatish zarur. Bu auditoriyani jidozlashni
kimmatlashtiradi. Umuman O'quv televedeniyasi kimmatli tizim disoblanadi. Shu
sababli ularni oddiy tehnik vositalari urnida emas, balki boshka tehnikvositalarini
kullash kerakli natija beraolmaydigan joylarda ishlatish maksadga muvofikdir.
O'quv televideniyasining O'quv jarayonidagi urni va imkoniyatlari.
Teleko‘rsatuv boshqa O'quv-tehnik vositalari kabi O'quv-tarbiya ishlarida mudim
urin egallaydi. Uning qo‘llanishi pedagogikaning ta'lim berish va yosh avlodni
tarbiyalash kabi mudim vazifalarni dal kilishda o‘qituvchiga yordam beradi.
O'quv telekursatuvi O'quv jarayonida kino bilan bir katorda ekran vositasi sifatida
ham kullaniladi. Shu bilan birga uning uziga hos bir kator didaktik va tehnik
afzalliklari ham bor.
Televedenie tehnikasi yordamida dars jarayonida kerakli informaciyani yirik
planda zarur bulgan vaktda kiritish mumkin. Ekranda sodir bulayotgan dodisalarda
guyoki O'quvchilarning uzi ham katnashayotgandek bulib tuyuladi. Teleko‘rsatuv
yordamida ukituvchining nutki, uning fikr yuritishi, datti- darakatlari yakkol
namoyon buladi.
O'quv kinematografiyasidan farkli ravishda, televizor ekranida lektor va ukituvchi
aksining yirik planda paydo bulishi berilayotgan informaciyaning ta'sirchanligini
kuchaytiradi. Ayniqsa yirik plandan foydalanilganda vokea, dodisalarning alodida
kismlari yaqqollashtirilgan holda tasvirlanadi. Bu esa urganilayotgan narsani tadlil
kilishga imkon beradi. Natijada O'quvchilarning idrok kilish kobiliyatlari
faollashadi.
Shunday kilib, uzining hususiyati bilan bir-biriga yakin bulgan bu ikki O'quv
vositasi - telekursatuv va kinematografiya uziga hoslikka ega. Shuning uchun
O'quv jarayonida ularning dar biri dars turkumining ma'lum kismlarida kullanilishi
maksadga muvofiq. Shu maksadda mamlakatimizda O'quv kinofilьmlari bilan bir
katorda, turli fanlar buyicha O'quv teleflьmlari ham ishlab chikarilmokda.
«Kosmosga uchishlar», «Plazma ish bajarmokda», «Atrofimizdagi elektronika»,
«Tehnikadagi tebranishlar», «Elektr energiyasini dosil kilish», «Ultratovushning
kullanilishi», «Radio va uning kullanilishi» va boshkalar shunday O'quv
telefilmlari jumlasidandir.
Dars jarayonida telefilьmlardan foydalanish ta'limning ilmiylik darajasini oshirish
hamda tabiiy fanlarni ukitishning eksperimental asoslarini kuchaytirish,
O'quvchilarda amaliy malaka va ko‘nikmalar dosil qilish, ularni halq hujaligida
qo‘llaniladigan yangi tehnikaning rivojlanish yunalishlari bilan tanishtirish
imkoniyatini yaratadi.
O'quv jarayonida ko'zda tutilgan ekskursiyalarni amalga oshirish maksadida
O'quvchilarni maktabdan tashkari turli ob'ektlarga olib borishga tugri keladi. Bu
hol O'quv jarayonini ilmiy asosda tashkil kilish rejalarining buzilishiga olib keladi.
Televizion montaj yordamida esa istalgan bir ekskursiya ob'ektini ekranda
O'quvchilarga tula namoyish kilish mumkin. Bunday ekskursiya odatdagi
ekskursiyaga nisbatan muayyan afzalliklarga ega. Teleekskursiya filьmini montaj
kilishda
ob'ektning
turli
soda
va
tomonlarini
rasmga
olish,
bunda
multiplikactsyadan foydalanish, kadrni tuhtatish, uni turli tezlikda darakatlantirish
va shularga uhshash imkoniyatlardan foydalanish ana shu afzalliklar jumlasidandir.
Masalan, biologiya ukituvchisi dujayra tuzilishini O'quvchilarga tushuntirish
maksadida dar bir O'quvchiga mikroskopning okulyariga karashga imkon beri shi
kerak. Fakat shundagina ukituvchi tushuntirishi lozim bulgan dars kerakli
kurgazmalilikni ta'minlaydi. Agar shu holda telemikroskopdan foydalanib, hujayra
tasviri katta ekranda namoyish kilinsa, bir vaktning uzida sinfdagi O'quvchilarning
barchasi bu tasvirni kuzatadi. Shunday yul bilan nozik fizik tajribalarni ham
namoyish kilish mumkin. Diamagnit lentasiga yozib olingan bunday darslarning
parchalari televizion darslar kutubhonasini, ya'ni videotekani tashkil kiladi.
O'quv telefilьmi ta'limning emocional tomonini kuchaytirish imkonini beradi.
Teleko‘rsatuv va kinoni namoyish kilishdan oldin ukituvchi telefilьmning kursatuv
mavzusi, mazmuni va utilgan yoki endi utiladigan darslar mavzuiga boglikligi
dakida kiskacha ma'lumot beradi.
Ichki O'quv teleko‘rsatuv sistemasi esa asosan sanoat televizion kurilmalari (PTU),
videokamera, videomagnitofon, televizor va bir kator mos lamalardan iborat bulib,
u oddiy sinf kurgazma kurilmasidan tortib, to keng tarmoklangan hamda oliy
O'quv yurtining barcha binolarini kamrab olgan yagona sistema bulishi mumkin.
Berk televizion tizim. Televizion namoyishni kabul kiluvchi kurilmalar soni kup
bulmagan takdirda, ya'ni tasvirni uzatuvchi va kabul kiluvchi kurilmalar bir-biriga
yakin bulsa, telekursatuvni amalga oshirish osonlashadi. Bunda avvalo, televizion
tarkatuvchi va qabul qiluvchi antennalar kerak bulmaydi. Vidikonda dosil kilinib,
kuchaytirilgan signal tugridan - tugri kabelь orkali kabul kiluvchi va kayta
kursatuvchi kineskopga uzatiladi.
Bunday sistema berk televizion sistema deyiladi. Bu sistemaning tuzili- shi oddiy
bulib, u ikkita trubka uzatuvchi vidikon va kabul kiluvchi kineskop, tebranishlar
gineratori, ta'sir signal kuchaytirgichi, elektr kuchlanish manbaidan iborat. Bularga
kushimcha jidozlar sifatida televizion kamera va u bilan televizor orasidagi
kurilma kiradi.
Berk televizion sistema halk hujaligining turli sodalarida va O'quv yurt- larida
keng kullaniladi. Mamlakatimizda 1957 yildan boshlab sanoat televizion
kurilmalari (PTU) kup mikdorda chiqarila boshlandi. Ular ikki apparat - uzatuvchi
kamera va kabul kiluvchi kurilmadan iborat bulib, bu apparatlar uzaro kabelь
orkali ulanadi. Birinchi sanoat televizion kurilmalari PTU-O, PTU-OM, PTU-OM1
da elektr signal vidikon yor?amida dosil kilinib, u kamerada kuchaytirilib, 200 m li
kabelь orkali kabul kiluvchilarga uzatilar edi.
PTU-2M va PTU-4 ning tuzilishi murakkabrok bulib, ularning uzatuvchi kamerasi
ulьtrakiska tulkinlar generatoriga ega. Ammo bu generatorning yukori chastotali
tulkinlari antenna orkali tarkatilmay, kabelь buylab telepriyomnikka uzatiladi. Bu
kurilmalar kabelining uzunligi 1000 m gacha buladi.
Bulardan sezgirrok bulgan PTU kurilmalarida superortikondan foydalaniladi.
Sunggi
yillarda
berk
televizion
sistemalarda
ishlatiladigan
televizion
kurilmalarning kuplab turlari ishlab chikarilmokda. Jumladan, PTU-22, PTU- 54,
PTU-102 kabi sanoat televizion kurilmalari O'quv yurtlarining berk televizion
sistemalarida ishlatiladi.
Video yozuv vositalari, videomagnitofonlar. Tasvir va tovushni yozib olish;
kayta namoyish kilish va eshittirish mahsus televizeon kurilmalar -video
magnitofonlar yordamida ham amalga oshirilishi mumkin.
Videokursatuv sistemasi ilk bor 1927 yilda 375 - 7500 Gc chastotada tasvir
signalini mehanik usulda gramplastinkaga yozib olib, kayta kursatishdan
boshlangan.
O'quv-tarbiya jarayonini tashkil etishda videomagnitofonlar eng kulay tehnika
vositalaridan biri bulib disoblanadi
Mamlakatimizda «Elektronika-590», «VK-1/2», «L1-08», «VK-12» va boshka
shularga uhshash turdagi videomagnitofonlar ishlab chikarilmokda.
O'quv yurti sharoitida rasmda kursatilgan uzgarmas tok manbai 1, videokamera 2,
televizor «Gorizont-shkolьnыy» 3 va videomagnitofon «VK-K/2» 4 dan tashkil
topgan kurilma ob'ektlarni tugridan-tugri namoyish kilish yoki video-
magnitofonga tasvir va tovushni yozib olib, so‘ngra namoyish qilish imkonini
beradi.
Videokompleks Videomagnitofon «Elektronika -590-video» ok-kora tasvir va u
bilan birga tarkaladigan tovush signalining kengligi 12,7 mm dihromdioksid
katlamga ega bulgan videolentaga yozib olish va namoyish kilish imkonini beradi.
Bu videomagnitofon yordamida kuyidagi ishlarni bajarish mumkin:
a) «Elektronika-N-801» televizion kamera yordamida tasvir va tovushni yozib olib,
qayta namoyish kilish;
b) mikrofon orkali tovushni yozib olib, qayta eshittirish;
v) tovushni naushniklar orkali eshitish;
g) videomagnit lentaga yozib olingan tasvir va tovush ahborotini uchirish.
Videomagnitofonning boshkarish organlari rasm, a, b da tasvirlangan.
Videomagnitofonni ishga tayyorlashda videomagnit lentani tugri urab olish
kerak. Buning uchun lentali kassetani chap tomonga, lentasiz kassetani esa ung
tomonga urab, lentani shunday joylashtirish kerakki, uning ish katlami ichkariga
yunalgan bulsin. Sungra tahminan 50 sm lentani bushatib, uni rasmda
kursatilgandek urnatiladi.
Videomagnitofon yordamida televizion kursatuvlarni yozib olish kuyidagicha
amalga oshiriladi:
a) videomagnitofonning barcha boshkarish organlari boshlangich dolatga keltiriladi
va elektr toki manbai ulagichi zanjirdan ajratib kuyiladi;
b) videomagnitofonga ulash uchun muljallangan mahsus televizor elektr tarmogiga
ulanib, u rostlanadi;
v) kabelь yordamida videomagnitofon televizorga ulanadi;
g) «Televizor-kamera» pereklyuchateli (40-rasm, a) «Televizor» dolatiga
keltiriladi;
d) videomagnit lenta urnatiladi;
e) videomagnitofon elektr toki tarmogiga ulanadi. Tarmok ulagichi 1 yordamida
unga tok beriladi (shunda indikator lampasi 2 yonadi);
j) yozuv klavishi 7 ni bosib, 5-6 s vakt utgach, kayta eshittirish klavishi 4 bosiladi
va televizion kursatuv lentaga yozib olinadi. Yozuvni tuhtatish uchun «stop»
klavishi 3 bosiladi.
Videomagnit lentani urnatish sxemasi.
40-rasm. Videomagnitofona boshkarish kismlari. 1-tarmok kaliti; 2-indikator
lampasi; 3-«stop» klavishi; 4-kayta kursatuv klavishi; 5,6-magnit lentani olga (5)
va orkaga (6) urash klavishlari; 7-tovush va tasvir- ni yozish klavishi; 8-tasvirni
rostlash klavishi. b: 1-mikrofonni ulash uyasi; 2- telefonni ulash uyasi; 3-manbaga
ulash raz'yomi; 4-kabelni ulash uyasi; 5-videokamera kabelini ulash uyasi; 6-
«televizor-kamera» pereklyuchateli.
Televizion kamera yordamida videomagnitofona yozish kuyidagicha amalga
oshiriladi:
a) barcha boshkarish organlari boshlangich dolatga keltiriladi va televizion kamera
kabeli videomagnitofona ulanadi;
b) «televizor-kamera» pereklyuchateli «kamera» dolatiga utkaziladi;
v) videomagnit lenta urnatiladi;
g) videomagnitofon elektr tok tarmogiga ulanadi, tarmok ulagichi yordamida unga
tok beriladi (shunda indikator lampasi yonadi);
d) tovush va tasvirni yozib klavishi 7 ni bosib, 1-2 minutdan sung, ya'ni ka-
meradagi vidikon isigach, kamera televizor ekranida yakkol tasvir dosil bulgunga
kadar rostlanadi;
e) kayta kursatuv klavishi 4 ni bosib, shu vaktning uzida yozuv klavishini ham
bosib turib, yozish boshlanadi;
j) yozishni tuhtatish uchun «stop» klavishi bosiladi. Zarur bulganda tovushni tashki
mikrofon yordamida ham yozib olish mumkin. Buning uchun mikrofon vi-
deomagnitofonning mikrofonni ulash uyasi (40-rasm, b dagi 1) ga ulanadi.
Lentaga yozib olingan tasvir va tovushni televizor ekranida namoyish kilish
kuyidagicha bajariladi:
a) magnit lentaning kayta urash klavishi (rasm, a dagi 6) ni bosib, kayta urab
olinadi;
b) kabelь yordamida videomagnitofon televizorga ulanadi;
v) kayta kursatuv klavishini bosib, televizor ekranida tasvir kuzatiladi.
Videomagnitofona O'quv-tarbiya jarayonida kullanilishi O'quv telekursatuvlari
imkoniyatlari chegarasini yanada kengaytiradi.
Mavzu: Trenajorlar. Ulardan foydalanishning pisixologik pedagagik asoslari.
Maxsus trenajorlar.
REJA:
1. Trenajor xaqida tushuncha.
2. Trenajorlarda pedagagik texnalogiyalardan foydalanish.
3. Pisixologik texnalogiyalar.
―Nima uchun o‗qitish kerak‖, ―Nimani o‗qitish kerak‖, ―Qanday o‗qitish kerak‖,
―Qanday hajmda o‗qitish kerak‖, ―Kimlarni o‗qitish kerak‖, ―Qaerda o‗qitish
kerak‖, ―Nimadan foydalanib o‗qitish kerak‖ kabi savollariga javob izlaymiz.
Umumiy didaktika trenajorlar o‗z navbatida ayrim fanlarga oid usullar bilan juda
mustahkam bog‗langan bo‗lib, ularga oid ma‘lumotlariga tayanib o‗qitishning
umumiy qonuniyatlarini ochib beradi va ayni vaqtda har bir o‗quv fanini o‗qitish
usullari uchun umumiy asos bo‗lib xizmat qiladi.
Didaktika o‗z oldiga o‗qitishning o‗quvchilarni har tomonlama tarbiyalash
maqsadlariga javob beruvchi umumiy qonuniyatlarni bilib olish vazifasini qo‗yadi.
Maxsus trenajorlar esa ta‘limni tashkil etishning umumiy masalalari, o‗qitish
jarayonining mohiyati, ta‘limning mazmuni, o‗qitish qonuniyatlari, o‗qitish
tamoyillari, metodlari, uning tashkiliy shakllari yoritiladi.
O‗qitish jarayoni pedagogning o‗rgatuvchilik faoliyatini va ta‘lim oluvchilarning
maxsus tashkil etilgan bilish faoliyatini o‗z ichiga oladi. SHu o‗rinda bu
jarayonlarning
tahliliga
e‘tibor
qarataylik.
Ta‘limda
o‗qituvchining
boshqaruvchilik roli o‗z kasbining ijtimoiy asoslaridan kelib chiqib, ajdodlarining
boy tajribasini, insoniyatning asrlar davomidagi bilish, mehnat, muloqot, umumiy
aloqalar, estetik hamda axloqiy qarashlar jarayonida qo‗lga kiritgan yutuqlarni
egallashni shart qilib ko‗yadi.
Didaktika va metodika mustahkam aloqa hamda o‗zaro bog‗liqliklikda joylashadi.
Didaktika o‗qitishning umumiy qonuniyatlarini o‗rganadi. Aniq bir predmetni
o‗qitishning o‗ziga xos xususiyatlari xususiy metodikalarda ishlab chiqiladi.
Xususiy didaktika – muayyan o‗quv fanlarini o‗qitish qonuniyatlari, usullari,
vositalari, shakllari va yo‗llarini o‗rgatuvchi metodika (tadris) fanlari ham
pedagogika fanlari turkumining asosiy sohalaridan biri bo‗lib hisoblanadi. U
umumiy
didaktika
yutuqlari
asosida
rivojlanadi
va
uning
nazariy
umumlashmalariga asoslangan holdagina takomillashib boradi. Muayyan bir fanga
tadbiq etilgan didaktik qonuniyatlar, o‗sha predmetning umumiy jihatlarini
qonunlashtiradi va ularda o‗qitishning universal jihatlari namoyon bo‗ladi.
Trenajor xaqida tushuncha.
Trenajor xaqida tushuncha ta‘lim vositalarida turlicha bo‘lib, ularni quyidagi
guruhlarga bo‘lish mumkin.
-
O‘qitish jarayonida ularning maketlari, modellari, rasmlari namoyish qilinadi.
Texnologik jarayonlar, inshootlar, mashinalarning tuzilishi va ishlashi diafilmlar,
kinofilmlar, videofilmlar orqali tushuntiriladi. Turli tovushlar, masalan, sozlangan
dvigatel yoki sozlanmagan dvigateldan chiqadigan tovushlar magnitofonga yozib
olinib, ularning farqi tinglovchilarga eshittiriladi. Shunday eshittirishlar bir necha
marta takrorlangandan so‘ng ular tovushga qarab dvigatellarning qaeri ishdan
chiqqanini aytib bera olishlari mumkin);bosma vizual vositalari. Bular chop etilgan
darsliklar, ma‘lumotnoma, lug‘atlar, metodik ko‘rsatma va metodik qo‘llanmalar.
Ta‘limning texnik vositalari ta‘lim vositalari mazmunini o‘quvchilarga etkazib
beruvchi o‘qitish qurolidir.
Bu texnik vositalar ta‘lim vositalari bilan birgalikda ishlatiladi. Agar ta‘lim
vositalari bo‘lmasa, ko‘p sonli ta‘lim texnik vositalaridan hech qanday naf
bo‘lmaydi, aksincha, ta‘lim texnik vositalarisiz ular uchun mo‘ljallangan ta‘lim
vositalarini ham ishlatib bo‘lmaydi.
Ta‘limning texnik vositalari - o‘quv informatsiyasi bo‘yicha o‘quvchilar
tomonidan o‘zlashtirilishi kerak bo‘lgan ma‘lumotlarni etkazib beruvchi texnik
vositalardir. Informatsion texnik vositalarga turli elektro-mexanik asboblar,
o‘lchov asboblari, turli xil namoyish stendlari, shuningdek, magnitofonlar,
diaproektorlar, grafoproektorlar, videoproektorlar, televizor va videomagnitofon
apparatlarini kiritish mumkin.
Informatsion texnik vositalar informatsiyani lo‘nda, tushunarli, ortiqcha ikkinchi
darajali informatsiyalarsiz o‘quvchilarga etkazib berishi hamda ko‘rish
maydonining etarliligini, tasvirning yaxshi va aniq ko‘rinishini ta‘minlashi zarur.
Informatsion texnik vositalarning asosiy vazifasi, maqsadi - o‘quv materiallari
mazmunini o‘quvchilarga tushunarli qilib etkazish. Ma‘lumki, o‘quv
informatsiyasi, asosan, og‘zaki va ko‘rsatish orqali uzatiladi. SHu bois
informatsion texnik vositalar ovoz beruvchi (audio), tasvir beruvchi (video) va ham
tasvir ham ovoz beruvchi (audio-video) vositalarga bo‘lindi.
Ovoz beruvchi audio texnik vositalari, asosan, til o‘rganishda keng qo‘llanadi. Ular
jumlasiga ovoz beruvchi va ovoz eshittiruvchi apparatlar - elektroproigrivatel,
radio, magnitofonlar kiradi. Ovoz grammplastinkaga, magnitafon plyonkasiga,
kinoplyonkaga yozib olinadi. Ovoz eshittirish elektromexanik, magnit, fotooptik
usulda maxsus apparatlar yordamida amalga oshiriladi.
Tasviriy informatsiya beruvchi video texnik vositalari o‘quv materiallarini
chuqurroq o‘rganishga, ko‘proq ma‘lumot berishga va idrok qilish vaqtini
qisqartirishga yordam beradi. Tasvir beruvchi texnik vositalar, o‘z navbatida, statik
(qo‘zg‘almas) va dinamik (harakatlanuvchi) vositalarga bo‘linadi.
Ushbu yo‗nalishlar bo‗yicha zamonaviy O‗KMda o‗qituvchi va talabaning faoliyat
yuritishiga o‗xshash bo‗lgan o‗qituvchi va talabaning modellari, ularning negizida
o‗quv dasturlar va rejalar ishlab chiqilgan va tadqiq qilingan bo‗lishi kerak.
Bunday harakatlarning prototipi bo‗lib Rossiya davlat ochiq ta‘lim instituti
(RGIOO)da, M. SHoloxov nomidagi Moskva davlat osiq pedagogik universitetida
(MGOPU) va boshqalarda tarmoq tizimini shakllantirish yo‗nalishida oliy maktab
o‗qituvchilarini qayta tayyorlash tarmoq tizimini shakllantirish yo‗nalishida
birinchi qadam bo‗lib xizmat qilishi mumkin.
O‗quv jarayon ishtirokchilarining kunduzgi muloqatining cheklanishi bilan yuzaga
kelgan tarbiyaviy muammolar.
Ushbu muammoning dolzarbliligi shubha uyg‗otmaydi. Tarbiya pedagogikaning
asosiy taoifasi hisoblanadi. Biroq ushbu atama pedagogikaga oid adabiyotda beshta
turli tushunchalar bilan belgilanadi:
1. Ijtimoiy tuzum va atrof muhitning insonga ta‘sir etishi;
2. To‗plangan jamoat-tarixiy tajribani yangi avlodga berish;
3. Ta‘lim muassasida o‗quv-tarbiyaviy jarayon;
4. Muayyan ishonch va qarashlar tizimini shakllantirish uchun maxsus tarbiyaviy
ish;
5. Alohida sifatlarni shakllantirish.
Pedagogika predmeti chegarasining noaniq belgilanishi bilan bunday holat (tarbiya
to‗g‗risidagi fan bo‗lib hisoblanadigan) unda rivojlanadigan inqirozlar sabablaridan
biri hisoblanadi:
- «tarbiya» atamasining sanab o‗tilgan tushunchalaridan biri sotsiologiyani tadqiq
qilish ob‘ekti hisoblanadi;
- ikkinchisi falsafiy xususiyatga ega;
- uchinchisi «ta‘lim jarayoni» atamasiga sinonim hisoblanadi (tarbiya va o‗qitish
kiradigan ta‘lim to‗g‗risidagi fan bo‗ladigan pedagogika);
- natijada, to‗rtinchi tushuncha («ta‘lim muassasalarda» cheklanishni qo‗shgan
holda) maktab pedagog-tarbiyachilari yoki tarbiyalanuvchilarda ahloqiy sifatlar
bo‗lishiga yo‗naltirilgan oliy o‗quv yurtlari rahbar va o‗qituvchi tarkibining o‗ziga
xos xususiyatiga ega faoliyatga kirgani kabi «maktab o‗quvchisining tarbiyasi»,
«talabaning tarbiyasi» tushunchasiga kirishiga mos keladi.
Ko‗p hollarda pedagogikaga oid adabiyotda «tarbiya» atamasining qaysi
tushunchasi to‗g‗risida so‗z yuritilayotganligi ko‗rsatilmaydi: tushuncha
kontekstdan oson aniqlanadi. Albatta, bu mumkin. Umuman pedagogikaning ilmiy
yo‗nalishi predmeti to‗g‗risida so‗z borgan holatda.
Ijtimoiy normalarni o‗zlashtirish jarayonlari shaxsda bolalik davrida boshlanadi,
muayyan jamiyatda hayotning xususiyatlarini yanada turli-tuman anglab olish
butun yashash vaqtida davom etadi. O‗z mohiyati bo‗yicha shaxsning vujudga
kelishini ta‘minlaydigan ushbu barcha jarayonlar «sotsializatsiya» atamasi
belgilanadigan natija hisoblanadi.
Oliy maktabda tarbiya, talabalarda ta‘lim olish jarayonida ko‗zda tutilgan
dunyoqarash tizimini, ahloqiy normalar va umummadaniy sifatlarni vujudga
kelishiga yo‗naltirilgan oliy o‗quv yurtlari xodimlarining maxsus ishi
hisoblanadigan ta‘rifning asosi sifatida qabul qilgan holda, o‗qishning kunduzgi
shaklida an‘anaviy oliy o‗quv yurtlarida ushbu yo‗nalishda ish hajmida ko‗rish
mumkin. Virtual oliy o‗kuv yurtlarida talabalar bilan nima qilish kerakligni
belgilaydigan ishlar, afsuski, kam.
SHubhasiz, zamonaviy axborot-ta‘lim muhitida talabalarni talab etiladigan bilim
va ko‗nikmalar bilan ta‘minlash mumkin. Internet tarmog‗ida O‗qish bu oddiy
insoniy muloqatdan uzilgan holda mustaqil ishning katta bosqichidir. Biroq, sovet
jamiyatida «kommunistik» tarbiya bo‗yicha keng ko‗lamli, kundalik ish kutilgan
natijalarga olib kelishini, SSSRdagi miqdor dunyoda ahamiyatliligini ko‗rish
mumkin.
1. Valeologik muammo. Valeologiya sog‗liq, inson sog‗lig‗i to‗grisidagi fan kabi
ko‗rib chiqiladi. "Valeo" so‗zining o‗zi (sog‗lom bo‗lish) birinchi marta 1980 yilda
I.I.Brexmanning nashrlarda paydo bo‗ldi (12).
Har qanday jamiyatning ijtimoiy qimmatliliklari va ustuvorliklari tizimlarida inson
sog‗lig‗i muhim o‗rinda turadi. Jamoat taraqkiyoti ko‗rsatkichlaridan biri va
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy hotirjamlikning o‗ziga xos oynasi bo‗lib sog‗liq
har qanday jamiyatning kuchli ijtimoiy, mudofaa, madariy va ruhiy potensiali
hisoblanadi. Sog‗liq – inson, tomonidan to‗liq hajmda bajarishni, mehnat, psixik va
biologik funksiyalarni ta‘minlaydigan fizik, ruhiy va ijtimoiy hotirjamlikning
dinamik holati.
Do'stlaringiz bilan baham: |