Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

22-м о д д а. Баённома тузиш


Баённома котиб томонидан суд мажлисининг ўзида ёки алоҳида процессуал ҳаракат амалга оширилганида мажлисдан ташқарида тузилади.
Ишда иштирок этувчи шахслар ўзлари иш учун аҳамиятли деб ҳисоблаган ҳолатларни баённомага киритиш тўғрисида илтимосномалар тақдим этишга ҳақлидирлар.
Тарафларнинг, учинчи шахсларнинг ўзлари қўйган талаб­лардан бутунлай ёки қисман воз кечганлиги, қўйилган талаб­ларга иқрорлиги, ишни келишув битими билан тамомлаш тўғрисидаги аризалари баённомага киритилиб, тегишли бўли­шига қараб, тарафларнинг бири ёки иккаласи томонидан имзо­ланади. Баённома суд мажлиси тамом бўлганидан ёки алоҳида процессуал ҳаракат амалга оширилганидан кейин кечи билан уч кунда раислик қилувчи ва суд мажлисининг котиби томони­дан имзоланиши керак. Киритилган барча ўзгаришлар, туза­тишлар, қўшимчалар ҳақида баённомада изоҳ берилиши лозим.

Юқорида қайд қилганимиздек, суд мажлисининг баённомасида иш юритиш жараёнида низоли ва низосиз ишларни кўришда ҳар бир амалга оширилиши лозим бўлган ҳаракатлар акс эттирилади. Юқори судлар томонидан ишлар апелляция, кассация, назорат тартибида кўрилганда баённомага асосланиб чиқарилган қарорлар қанчалик қонуний, асосли ва адолатли эканлигини баҳолайдилар. Ишда суд мажлисининг баённомаси мавжуд бўлмаса ёки у имзо­ланмаган бўлса, ҳал қилув қарори, ажрим, қарор бекор қилиниши лозим эканлиги ФПКнинг 314-моддасида кўрсатилган.

Суд мажлисининг баённомаси суд мажлисининг котиби томо­нидан ёзилади ва у қайси тилда олиб борилса, шу тилда ёзилиши керак. Баённома асосан қўлёзма бўлади. Ҳозирги техника тарақ­қиёти даврида овоз ёзиш, видео ёзувлар, компьютерлардан ҳам фойдаланиш масаласини раислик этувчи қонун асосида ҳал этиш масаласини кўриши мумкин. Баённомада мантиқан тўғри бажарил­ган процессуал ҳаракатлар, айтилган сўзлар аниқ ва тушунарли кўрсатилган бўлиши лозим.
Суд котиби раислик қилувчи судьянинг қўйган саволларини ва ишда иштирок этувчи шахсларнинг берган жавобларини ва улар ким эканлиги аниқ ва тушунарли қилиб ёзилиши лозим.
Суд мажлисида раислик қилувчининг фармойишлари суднинг номидан чиқарилади ва баённомага киритилади, алоҳида хона (маслаҳатхона)га кирмасдан суд процесси давомида қабул қилина­диган ажримлар баённомага суд номидан раислик қилувчининг жо­йида ўтириб қабул қилинган оғзаки ажримининг мазмунини раис­лик қилувчининг айтиб туриши асосида баённомага киритилади.
Суд мажлисининг баённомаси муҳим процессуал ҳужжат бўли­ши сабабли ундаги ёзувларни ўчириш, қўшимчалар ва ўзгартишлар киритиш мумкин эмас. Борди-ю, шундай ўзгартишлар ва қўшимча­лар киритиш лозим бўлса, бу ҳақда «ўзгартириш киритилди» ёки «қўшимча киритилди» деб изоҳ берилиши лозим ва бу изоҳ раис­лик қилувчи ва суд мажлисининг котиби томонидан имзоланиши лозим.¹
Суд мажлисида раислик қилувчи суд котибининг баённома ту­зиш жараёнининг кузатиб бориши, айрим муҳим жиҳатларни қай­тариш бўлсада, баённомага киритилган-киритилмаганлигини тек­шириб қўйиши лозим. Суд мажлисининг котибидан эса, баённо­мани муҳим ҳужжат эканлигига, апелляция, кассация ва назорат судларида шу асосида тегишли қарорга келишига ва унга жиддий эътибор бериши лозимлигига аҳамият беришини талаб этиши лозим.
Фуқаролик ишларини суд мажлисида кўриш жараёнида ишда иштирок этувчи шахслар ишни тўғри ҳал этиш учун тегишли дало­латномаларни тақдим қилишлари мумкин. Буларни суд мажлиси­нинг баённомасига киритишни илтимос қилган ҳолларда бу дало­латномаларни нима сабабларга кўра тақдим этилаётган ва унинг асосларини суд мажлисининг котиби баённомасида батафсил ёритилган бўлиши лозим.
Суд мажлисининг баённомаси ишни кўрган куннинг эртасига тайёр бўлиши лозим. Айрим ҳолларда тузиб тайёр ҳолга келтирил­ган баённома юқорида кўрсатилганидек қонунга кўра баённома тайёрланиб раислик қилувчи ва котиб томонидан кечи билан уч кун ичида имзоланиши лозим. Бу муддат алоҳида процессуал ҳара­катларни бажаришга ҳам татбиқ этилади.
Булардан ташқари, агар суд ФПКнинг 203-моддасида кўрсатил­ган ҳолларда асослантирилган ҳал қилув қарорини тайёрлашни қонунда кўрсатилган муддатга кечиктирган ҳолларда ҳам белгилан­ган муддатда баённома имзоланиши лозим.
Суд мажлисининг баённомасига раислик қилувчи имзо чеки­шидан аввал уни атрофлича текшириши, камчилик ва нуқсонларни бартараф қилишга қаратилган ҳаракатларни амалга ошириши зарур.
Суд мажлисининг баённомасини имзоламаслик унинг ҳеч қандай процессуал ҳужжат эмаслигидан далолат беради.
Баённомани кечи билан уч кун ичида имзолаш тўғрисидаги қоидани мураккаб бўлган фуқаролик ишларига нисбатан татбиқ этилишини англамоқ лозим. Умуман олганда суд мажлисининг баённомаси ва алоҳида бажариладиган процессуал ҳаракатлар шу куннинг эртасигаёқ расмийлаштирилган ва имзоланган бўлиши­нинг мақсадга мувофиқлиги вақт ўтиши билан баённомадаги айрим ҳолатлар хаёлдан кўтарилиши мумкинлиги билан изоҳланади.
2) ФПКнинг 22-моддасига биноан баённома раислик этувчи ва суд мажлиси котиби томонидан суд мажлиси тугагач, уч кундан кечиктирилмай имзоланиши лозим. Суд мажлиси баённомасини тузиш ва имзолашга муддат белгиланиши суд процесси иштирок­чилари ўз вақтида баённома юзасидан эътироз келтиришлари ҳамда суд қарори устидан шикоят қилишларида муҳим аҳамиятга эгадир¹.
3) Ишда суд мажлиси баённомаси мавжуд бўлмаган тақдирда суд қарорларини бекор қилиш ҳақида мисол келтирамиз:
А.У. умумий мол-мулкни бўлиш ҳақида Қ.У.га нисбатан судга даъво билан мурожаат қилган.
Суднинг ҳал қилув қарори билан даъво қаноатлантирилган.
Фуқаролик ишлари бўйича Фарғона вилоят суди Раёсати қуйидаги асосларга кўра ҳал қилув қарорини бекор қилиб, ишни янгидан биринчи инстанция судида кўриш учун юборган.
Ўзбекистон Республикаси ФПКнинг 314-моддаси иккинчи қис­мининг 8-банди талабига мувофиқ, ишда суд мажлиси баённомаси мавжуд бўлмаса ёки у имзоланмаган бўлса, ҳал қилув қарори, ажрим, қарор мажбурий тартибда бекор қилиниши шарт.
4) Суд томонидан ҳал қилув қарори чиқарилган бўлсада, фуқаролик ишида суд мажлиси баённомаси мавжуд эмас.
Бундай ҳолда, суднинг чиқарган ҳал қилув қарорини қонуний ва асосли деб бўлмайди².
5) Кўпчилик ишлар бўйича суд мажлиси баённомасини тузиш ва у билан тарафларни таништириш чўзилмоқда, бу эса келиб туш­ган шикоят ва протестлар билан ишларни кассация инстанциясига юбориш муддатларини бузиш ҳолларини келтириб чиқармоқда³.
Фуқаролик ишлари ўрганилганда суд мажлиси баённомалари қисқа ва тушунарсиз ёзилган ҳоллари ҳам учрайди, уч кун ичида имзоланиши лозим бўлсада, кўрилган фуқаролик ишлари бўйича баённомалар қонунда белгиланган муддат ўтгандан кейин ҳам имзоланмаслик ҳолатлари учраб туради”.