«Ўзбекистон давлати ва ҳУҚУҚи асослари» (8-синф) дарслиги бўйича саволлар ва жавоблар

Вояга етмаган болаларнинг меҳнат қилиш тартибини айтиб беринг.

Жавоб: Ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир (Конституциянинг 37-моддаси)
«Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатларда катта ёшдаги ходимлар билан тенг ҳуқуқда бўладилар, меҳнатни муҳофаза қилиш, иш вақти, таътиллар ва бошқа меҳнат шартлари соҳасида улар учун меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларда белгиланган қўшимча имтиёз лардан фойдаланадилар».(Ўзб. Рес.Меҳнат Кодекси 240- моддадан.) Мамлакатимиз Конституциясида ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин касб танлаш ҳуқуқига эга бўлса-да, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 77- моддасига биноан, ишга қабул қилишга ўн олти ёшдан рухсат берилади. Ўн беш ёшга тўлган болалар ота-онасидан бирининг ёки улар нинг ўрнини босувчи одамнинг ёзма равишдаги розилиги билан, тиббий кўрикдан ўтказилиб, ишга қабул қилинади.Шунда ҳам бу иш уларнинг соғлиғига ва ахлоқ одобига зиён қилмайдиган, ўқишларига халақит бермайдиган, енгил бўлиши лозим. Вояга етмаганларни меҳнат фаолиятига жалб қилишдан кўзланган асосий мақсад ёшларни меҳнатга тайёрлаш ва улар ни касб танлашларига туртки бўлиши лозимлигини эътиборга олиш керак.

216. 
     Болаларнинг қай шароитларда меҳнат қилишларига йўл қўйилмайди?
     

Жавоб: Меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатларда эса ўн саккиз ёшга тўлмаган бола лар катта ёшдагилар билан тенг ҳуқуқда бўладилар. Улар иш вақти, таътиллар ва бошқа меҳнат шартлари бўйича улар учун меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларда белгиланган қўшимча ва имтиёзлардан фойдаланадилар. Уларга белгиланган меъёрдан ортиқ юк кўтариш ва ташишларига йўл қўйилмайди.

217. 
     Болаларнинг иш вақти қонунчиликда қандай белгиланган?
     

Жавоб: Меҳнат қонунчилигига кўра иш вақти 16 ёшдан 18 ёшгача бўлган болаларга ҳафтасига 36 соатдан, 15 ёшдан 16 ёш гача бўлган ўқувчилар учун ҳафтасига 24 соатдан ош майди ган қилиб белгиланади. Ўқишдан бўш вақтларида ишлаётган ўқувчиларнинг иш вақти муддати ўн олти ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган болалар иш вақти энг кўп муддатининг ярмидан ортиб кетиши мумкин эмас. Қолаверса, болалар тунги ишларга, иш вақтидан ташқари ишларга ва дам олиш кун ларидаги ишларга жалб қилинмаслиги лозим. Бундан ташқари, ишни ўқишлари билан бирга олиб бораётган вояга етмаганларга иш берувчилар зарур шарт-шароитларни яратиб бериши керак бўлади.

218.