Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “Маълумотлар узатиш тармоқлари ва тизимлари” кафедраси «маълумотлар узатиш тизимлари ва тармоқлари»

техник таркибий қисми 
турли русумдаги компьютер, 
алоқа каналлари, тармоқ техник воситалари мажмуидан ташкил топган. 
Уларнинг барчаси доимий ва вақтинчалик асосда фаолият кўрсатиши 
мумкин. Улардан ихтиёрий бирининг ишдан чиқиши тармоқнинг умумий 
фаолиятига таъсир этмайди.

---

62 
Интернетнинг 
дастурий таъминоти 
тармоққа уланган компьютер ва 
тармоқ воситаларини ягона стандарт асосида мулоқот қилиш, маълумотларни 
ихтиёрий алоқа канали ёрдамида узатиш даражасида қайта ишлаш, 
ахборотларни қидириб топиш ва сақлаш ҳамда тармоқда ахборот 
хавфсизлигини таъминлаш каби муҳим вазифаларни амалга оширувчи 
дастурлар мажмуидан иборат.
Интернетнинг 
ахборотли қисми 
интернет тармоғида мавжуд былган 
турли электрон ҳужжат, график, расм, аудиоёзув, видеотасвир ва ҳ.к.лар 
кўринишидаги ахборотлар мажмуидан ташкил топган. Улар бутун тармоқ 
бўйлаб тақсимланиши мумкин. Масалан, сиз компьютерингизда ўқиётган 
электрон дарсликнинг матни бир манбадан, ундаги расмлар ва товуш 
иккинчи манбадан, видеотасвир ва изоҳлар учинчи манбадан йиғилиши 
мумкин. Шундай қилиб, тармоқдаги электрон ҳужжатни ўзаро мослашувчан 
«гипербоғланишлар» орқали бир неча манбалар мажмуаси кўринишида 
ташкил этиш мумкин. Натижада миллионлаб ўзаро боғланган электрон 
ҳужжатлар мажмуасидан ташкил топган ахборот мухити ҳосил бўлади.
Интернет тармоғининг моҳиятини тушуниш учун унинг мантиқий 
тузилишини тушуниш керак. 
Ушбу мантиқ билан танишиб чиқамиз.
Маълумки, автомобилдан фойдаланганда транспорт турлари учун 
белгиланган қонун-қоидаларга риоя килиш шарт. Худди шундай Интернет 
хизматидан фойдаланувчилар учун ҳам ҳаммага бир хил бўлган компьютерда 
маълумотларни узатиш тартибини белгиловчи ягона қоидалар мажмуи 
белгиланган.
Икки компьютер орасида маълумотларни узатиш тартиби ва форматини 
белгиловчи қоидалар мажмуи 
баённома 
(протокол) деб аталади.
Масалан, http, ftp ва бошқалар баённомага мисол бўла олади. Тармоқда 
ишлаш учун берилган баённомага мос ҳолда маълумотларни узатиш 
имконини берадиган махсус дастур таъминотига эга бўлиши керак. Бундай 
дастурлар баённомаларни амалга ошириш дейилади. Улар операцион 
тизимда жойлаштирилган бўлиши ёки алоҳида амалий дастурлар пакети 
сифатида яратилиши мумкин. Ҳозирги замон операцион тизимларининг 
барчаси Интернетда ишлашни таъминловчи асосий баённомаларга эга.
Интернетда ахборотни пакетли узатиш принципидан фойдаланилади.