Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “Маълумотлар узатиш тармоқлари ва тизимлари” кафедраси «маълумотлар узатиш тизимлари ва тармоқлари»

 
Телетекст тизими.
Телетекст – бу телевизор эгаларига оддий 
телевизор дастурларига қўшимча хар хил маълумотларни ўзатишни 
таъминловчи оммабоп фойдаланувчилар учун ахборот тизими. Бу маълумот 
бошида кўпроқ матнли жихатга эга бўлган, бу эса тизим номланишига таъсир 
кўрсатган. Лекин, хозирги пайитда рангли қурама ва геометрик кодлаш 
усуллари билан яратилган график тасвирлар хам ўзатилиши мумкин. 
Телетекс хизмати видиографик хизмат деб ўзатилиши мумкин. Телетекс 
хизмати видеографик хизмат деб номланувчиларга тегишли. 
Охиргилари МККТТ тавсияномасига мос холда электр алоқа тури 
сифатида аниқланади, бунда фойдаланувчи учун визуал тасвир қурилмасида 
теле ва график тасвирларни қабул қилиш, ишга туширишни таъминлаш учун 
маълумотлар оддий рақамли берилганлар кўринишида ўзатилади, масалан 
ТВ қабул қилгичнинг экрани.
Телетекст хизмати циркуляр видиографияга тегишли. Циркуляр
видиография шу билан таърифланадики, бунда маълумотлар ТВ сигнали
тузилишида ташкиллаштирилган фрагмент кўринишида узатилади, ва 
фойдаланувчи ўзини қизиқтирмаган маълумот қисмини танлаши мумкин. 
Телетекст маълумотларини узатиш бир пайитнинг ўзида ТВ тасвиррларини 
ўзатиш билан биргаликда амалга оширилиши мумкин. Бу маълумотларни
қабул қилгичлари контроллёрлари билан жихозланмаган томошабинлар 
ололмайди.
Телетекст тизимидан маълумотларни олиш учун телевизор эгаси шу 
дастурни олиб борувчи дастурга уни созлаши ва телетекст сигналларини 
қабулига ўтказиб, журналлар рўйхати билан 100 та сахифани чақириши 

---

76 
керак. Сўнг керакли журнални танлаб ва чақириб, унинг мундарижасини 
чақириш ва кўриш учун телевизор экранида керакли, бўлишини чақириш 
керак. Телетекст тизимини умумий тузилишпринципини кўриб чиқамиз. 
Маълумот 
марказий 
аппаратга 
қизиқтирган 
ташкилот 
ва 
корреспондентлардан келиб тушади. У сахифа тузилишига ШК ёрдамида 
яратилган редактор терминаллари РТ ёрдамида ўзгаради. 
Телефон каналлари билан редактор терминаллари тизим контроллари 
ва МББТ маълумотлар базасини бошқариш тизими биланбоғланган. 
Шундай қилиб, телетекст сахифалари олдиндан маълумотлар 
базасида йиғилади, керак бўлишига қараб уларга ўзгаришлар киритилади. Бу 
дегани, берилган рақамдаги сахифалар тузилишда доимо ўзгаришлар ёки энг 
кам ўзгаришлар руй бериши мумкин. 
ДА узатиш тизимида сигналлар генератори ТВ сигналларини қайта 
ишловчи қурилма орқали ТВ сигналлари берилган қаторларига
киритиладин импульслар пакетига маълумотларни ўзгартиради. Унинг 
махаллий телемарказ радио узаткичлаши** киришига келиб тушади ва 
эфирга ўзатилади.Маълумотнинг бир қисми ўз мамлакати учун қизиқиш 
келтиради. Шунинг учун ТВ-ДА сигнал кўринишида ТВ дастурлари 
коммутация аппарати орқали халқаро магистрал канали алоқа тизимлари 
бўйича мамлакатнинг бошқа регионларига узатилади. Уёқда у мос келувчи 
ТВ станциялари орқали ахолига етказилади. Бунда ёқимли телетекст 
журналидан шу ахоли учун қизиқ бўлмаган сахифа қисмлари олдиндан 
ўчириб ташланади, уларнинг ўрнига эса, махаллий-телетекст аппаратидан 
бошқа сахифалар киритилади. 
Телевизорда телетекст маълумотларини қабул қилиш
учун ТВ сигналидан ДА сигналларини ажратиши, уларни қабул қилинган 
протоколларга мос холда қайта ишлаши, асосий ранг сигналлари.
Телетекст белгиларини тузилиши ва уларни телевизор экранида 
сахифа кўриниши чиқариши керак бўлган декодер мавжуд бўлиши керак. 
13.1-расм. Телетекст хизмати узатиш қисмининг тузилиш схемаси 
Телетекст хизмати узатиш қисмининг тузилиш схемаси 13.1-расмда 
берилган. Телетекст хизмати манбаидан келувчи хабар иккилик кодда 

---

77 
олдиндан буфер хосил қилгунча ёзилади. Ундан майдон узунлигига тенг 
цикл билан сигнал ўқилади ва сўнаётган импульс майдонининг битта ёки бир 
нечта бўш қаторига киритилади. Код импульсларига пакетларига 
маълумотларни гурухлаш, уларга синхронизация импульсларини ва дастурни 
танлашни қўшиш синхронизация ва қаторни танлаш қурилмалари билан 
бошқариладиган кодлаш қурилмасида Телетекст сигналларини халақит-
бардошлигини кўтариш учун халақит бардошлик кодлари билан сигнални 
кодлаштиради. Суммаловчи тугунда ТВ сигнали билан телетекстни 
зичлаштириш жараёни тугатилади. Буфер хосил қилиш манбадан 
маълумотлар келиши жараёнини тезлиги бўйича ва қаторларни узатиши учун 
танланган қисқа вақт ичида ўқилиши бўйича кучли фарқ қилишини 
мослаштириш учун керак. қабул қилиш томонида (13.2-расм) зичланган ТВ 
сигнал телетекст кодли комбинацияси ажралиб чиқадиган декодлаш 
қурилмасига келиб тушади. Сахифа танлаш қурилмасида сигналда 
узатиладиган ва бошқариш пульти ёрдамида томошабин томонидан 
танланган сахифа рақамлари солиштирилади. Улар бир-бирига мос келганда 
хосил қилин** маълумотларни ёзиш амалга оширилади. Ахборотларни ўқиш 
керак бўлиб қолса, маълумотлар хосил қилишдан коммутация қурилмасига 
кирувчи арафик тасвир ёки текст ТВ сигналини тузувчи белги генераторига 
келиб тушади. Охиргиси бошқариш пультидан буйруққа мос холда телетекст 
тасвирларини ТВ қабул қилгичига ёки ТВ дастурларини, ёки уларни 
комбинациясини узатишни таъминлайди. Декодлаш қурилмасини тўғри 
ишлаши учун, шунингдек, хосил қилишга маълумотларни киритиш 
қурилмасини ишини ва белги генераторини бошқариш учун телетекст 
маълумотлар пакетини мос келувчи сигналлар билан таъминлаш керак.