Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “Маълумотлар узатиш тармоқлари ва тизимлари” кафедраси «маълумотлар узатиш тизимлари ва тармоқлари»

Нутқ интеграцияси.
FR технологияси сезгир маълумот узатишда 
трафикнинг кечикиши туфайли канал оралиғини заҳиралаш механизмини 
қўллайди, яъни канални вақт бўйича заҳиралашда ишлатилади.
Оддий маълумотларда мультиплексорлаш ишлатилади. Бир қатор 
бошқа механизмлар мажмуаси нутқ пакетларини бир хил тезликда узатишни 
таъминлайди.
Замонавий FR нутқни тахминан (10-15 марта) зичлаштириш учун 
махсус алгоритмни амалга оширади, яъни кўпроқ кадр узатишни қўллашга 
имкон яратади.
Механизмлардан бири талаффузни йўқотиш ҳисобланади. Одатда 
телефонда сўзлашаётганлар галма-галдан гапирадилар. Оддий телефон 
орқали сўзлашилаётганда «жим» турган тарафда маҳсус шовқин сигнали 
узатилади. Ундан ташқари, гапнинг ва ҳар бир сўзнинг орасида танаффус 
бўлади. Статистика бўйича телефон орқали гаплашилаётганда гапни 60% 
ўтказиш оралиғи жим туришни узатишга кетади. Канал оралиғида керакли 
сигналдан ташқари ҳамма қисмини маълумот узатишга ишлатса бўлади.
Яна бир аҳамиятли механизмлардан бири «рақамлашнинг ўзгариш 
тезлиги» ҳисобланади, яъни овоз узатиш минимал қабул қилиш сифатини 
билдирувчи «кам тезликдаги (база) рақамлаш» топилади ва «базали» кадрлар 
оқими вужудга келади. Каналдаги бўш оралиқларни эса овоз сифатини 
яхшиловчи қўшимча пакетлар ташкил этади. Бунақанги телефон трафикини 
қайта ишлаш алгоритми FR томонидан осон бажарилади.
Маълумотларни узатиш учун магистрал тармоқда FR механизми бўлса, 
абонент тарафда қўшимча протокол ишлатилади. Ҳозирги вақтда Х.25 
қўлланилади. Улар абонентлар орасида маълумотларни кафолатли, соф 
етказиб беришда ҳосил бўлган хатолар туфайли пакетларни қайта юборишни 
таъминлайди, яъни биргаликда транспорт протоколи вазифасини бажаради
FR тармоқларини қуриш усуллари.
FR технологияси базасида 
корпоратив тармоқ қуришда 2 хил асосий вариант кўриб чиқилади:
- компания ажратилган ҳусусий тармоқ алоқа линиясини ижарага олади ва 
керакли ускуналарни сотиб олади (компьютерлар, маршрутизаторлар, 

---

51 
мултиплексорлар). Уларнинг базасига қурилган тармоқ фирманинг мулки 
ҳисобланиб назорат ҳам уларнинг қўлида бўлади;
- виртуал хусусий тармоқ. Фирма телекоммуникация компанияларидан FR 
тармоғи хизматини сотиб олади. Бу ҳолда фирма FR абонент ускуналари 
билан бирга хизматни сотиб олади ёки бу ускунани телекоммуникация 
операторидан ижарага олади. Шу билан фирма хусусий умумий 
фойдаланишга мўлжалланган FR тармоғидан фойдаланиб, корпоратив 
тармоқни ташкил қилади ва тармоқ устидан административ хизматни ва 
тўлиқ назоратни ўрнатади; 
Қайта узатиш кадри FR атамаси пакетлар коммутацияси тармоғига
қарашлидир.Ҳар бир алоқа линияси охирида баъзи тармоқларни улашга
қайта узатиш кадри учун маршрутизаторлар ишлатилади.Х.25 
технологиясини модернизация қилишга FR кенг қўлланилмоқда. Сабаби
овозли сигнални ажратилган аналог ёки рақамли линиялардан узатиши
мумкин. Асосан битта овозли улаш учун 64 Кбит/с полоса частотаси ва
юқори сифатли улаш учун 22 % полоса частота талаб қилинади. 
Маршрутизатор 
Маршрутизатор
Маршрутизатор
10.2-расм. Ажратилган линияни қайта узатиш каналларини таққослаш. 
Хар бир маршрут учун қайта узатиш кадри технологияси алохида физик 
уланишларни талаб қилади 
Хар қандай маршрут учун қайта узатиш кадри технологияси битта 
физик уланишларни талаб қилади. Кўп афзалликлари бўлишига қарамай
камчиликларга
хам эга: 
FR технологиясининг асосий камчилиги шундан келиб чиқадики, FR 
канал даражаси протоколи ҳисобланади (OSI моделидаги иккинчидир). FR 
юқори турувчи протоколларни «ажрата олмайди». Шу сабабли кўп 
муаммолар келиб чиқади. Бу трафикни бир-биридан ажратишнинг ягона 
йўли ҳар бирига ўзининг виртуал боғланишини таъминлаш керак ёки 
иккинчи виртуал уланиш учун қўшимча ҳаракат талаб қилинади. Муаммолар 
доирасини IP-мултикастинг деб номласа бўлади.
1.
Зичлаб узатилган сигналлар юкламаси (перегруженнўй) тармоқларда
йўқотилиши мумкин; 
2.
Овозли қайта узатиш кадри учун стандарт тўлов хизмати
Узоқ 
масофали 
локал 
тармоқ 
Ички 
тармок 
Кайта узатиш
кадр
тармоги 
Узоқ 
масофали 
локал 
тармоқ 

---

52 
бўлмагани; 
3.
Овозли қайта тарқатилиш кадри пакетли коммутация тармоғида
уланишларга (задержка), сигналларни бузилишларга (искажения) ва
сифатини пасайишига олиб келади. 
Frame Relay (FR) технологияси қуйидагиларни талаб қилади:
- охирги қурилма юқори даражали интеллектуал протокол билан
таъминланган бўлиши керак;
- алоқа канали вертуал ва хатолардан холи бўлмоғи керак; 
- тадбиқ этилган жихозлар турли хил узатишга мўлжалланган бўлиши керак.
Айни технология нафақат локал хисоблаш тармоқларида ва худудий 
тармоқни пульсацияли трафик билан бошқаришга мос келади, балки, сезгир 
трафикни, яъни овозни узатишга мослашади.
Frame Relay тармоқ ускунаси ва фойдаланувчи қурилмаси ёрдамида 
интерфейс орқали маълумотларни пакетли коммутация кўринишида узатиш 
имконини беради. Интерфес вазифасини бажарувчи тармоқ Frame Relay 
маълумот узатиш ва ташиш учун ишлатилиши мумкин ёки бирор бир корхона 
учун хизмат қилиши мумкин.
Тармоқ интерфейси нуқтаи назаридан FR хам Х.25 протоколи қаторидан 
хисобланади. Бироқ FR технологияси Х.25 га нисбатан функционал 
имкониятлари ва формати (хажми) бўйича фарқ қилади. FR асосан линиядаги 
катта маълумотлар оқими учун мўлжалланган бўлиб, юқори кўрсаткични ва 
фойдани таъминлайди.
10.3-расм. Кўп тугунларни боғловчи овозли қайта узатиш инфраструктураси 
АТС 
АТС 
Овозли
кайта узатиш 
адаптери 
Қайта
узатиш 
кадр
тармоғи
Овозли
кайта узатиш
адаптери 
Овозли
кайта 
узатиш 
адаптери 
телефон 
т
елефон
телефон 
телефон 
телефон 
АТС 
телефон 
телефон 
телефон 
телефон 
телефон 
телефон 

---

53 
FR тармоғи орқали узатиш учун маълумотлар кадрга сегментация 
қилинади. FR кадр формати қуйидаги расмда келтирилган. Бир ва бир нечта 
бир байтли байроқлар кадрнинг бўлинишига хизмат қилади. Кадр хар хил 
узунликда бўлиши мумкин. Кадрнинг максимал узунлиги 1600 октет.
10.4-расм. FR кадр формати 
Байроқлар (flags) маълумотлар блоки боши ва охирини чеклаб туради. 
Бошидаги байроқдан иккита байт ахборот адресига (address) келади-сарлавха. 
FCS-икки байтли кадрни назорат йиғиндиси(Fame control sum). FR кадри 
ташкил этувчиларига таъриф берамиз.
- DLCI-уланиш идентификатори;
- C/R-майдоннинг амалий қисми, FR протоколидан фойдаланмай, тармоқ
орқали очиқ узатилади;
- EA- адреснинг 2, 3 ёки 4 битли майдонини билдиради;
- FECN- тугунда тиқилиб қолишлар тўғрисида ахборот беради;
- BECN – манбаа тугунида тиқилиб қолишлар тўғрисида ахборот беради;
- DE- кадрни идентификация қилади, яъни тиқилиб қолган вақтда ташлаб
юборилган бўлса.