Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Vestfal` tınıshlıq pitimi. Chexiyada baslanǵan urıs pútkil Oraylıq Evropaǵa tarqalıp otız jıl dawam etti. 1648 jılı Vestfaliyanıń Myunster hám Osnabryuk qalasında qol qoyılǵan shártnama tek on úsh jıllıq urıstı siyasiy juwmaqlamastan, Reformaciya kúshleri menen olardıń dushpanları ortasındaǵı qarama qarsılıqtıń pútkil bir dáwirin aqırına jetkerdi. Tınıshlıq pitimi eki táreptiń de májbúriy kelisiwiniń nátiyjesi bolıp, Evropa mámleketleri sistemasına hám Germaniyadaǵı jaǵdayǵa biraz ózgerisler kiritti.

Vestfal` pitimine kóre Shveciya pútkil Batıs Pomeriyanı (Shtettin porti menen ), Shıǵıs Pomeriyanıń kishi bólimi , Ryugen hám Volin atawların, sonday aq , Pomeran buǵazın átirapındaǵı qalalar menen qosıp aldı. Shved koroli Pomeran gercogi retinde imperiya islerine tuwrıdan tuwrı aralasıw imkaniyatın qolǵa kiritti. Imperiyadan reparaciya retinde Bremen arxiepiskopligi hám Ferden, Meklenburgdaǵı Vismar qalası hám kóp muǵdardaǵı pul da, Shveciyaǵa berildi, Arqa Germaniyanıń iri dár`yaları Vezer, El`ba hám Oder Shveciya qadaǵalawı astını tústi. Shveciya Evropanıń ullı mámleketine aylandı hám Baltika teńizinde húkimran bolıw maqsetin ámelge asırdı.

Franciya mámleketinde parlament frondasınıń baslanǵanlıǵı sebepli urıstıń ulıwma siyasiy nátiyjesi menen qánaatlanıp, imperiya jerlerinen bir bólimin qosıp alıw menen sheklendi. Oǵan El`zas (Strasburgtan tısqarı), Zundgau, Xagenau jerleri qosıldı, úsh Lotaringiya episkoplıqları-Mec, Tul` hám Verden ústinen óz huqıqı jáne bir márte ornatıldı. Qospa provinciyalar Respublikası óz ǵárezsizliginiń xalıq aralıq tán alıwın qolǵa kiritti. Myunster shártnamasına kóre onıń suvereniteti, aymaǵı hám Antverpen qalası dárejesi sheshildi. Shveycariya awqamı da óz suverenitetine eristi. Germaniyanıń mayda knyazlıqları esabına óz jerlerin keńeytip te aldı. Vestfal` shártnaması jáne eki júz jılǵa Germaniyanıń siyasiy pıtırańqılıǵın saqlap qaldı. 1648 jılı 24 oktyabrda Myunsterda qol qoyılǵan tınıshlıq shártnaması Germaniya tariyxında eń uzaq dawam etken otız jıllıq urısqa juwmaq jasadı.

Urıs Germaniya ushın haqıyqıy milliy joǵaltıw boldı. Ol xalıqtıń, dińkesin qurıttı hám rawajlanıwdı artqa súrdi. Urıs ele 1525 jılı diyxanlardıń jeńilisi menen hám sawda jollarınıń batısqa jıljıwı sebepli baslanǵan, Germaniyanıń ekonomikalıq, siyasiy hám mádeniy krizisin tereńlestirdi hám tezlestirdi. Urıs aqıbetinde mámleket wayranshılıqqa aylanǵan, pútin bir wálayatlar xalqınan ayrılǵan, basqaları xalqınıń yarımınan ayrılǵan. Ekonomikalıq krizis mádeniyattıń ulıwma páseyiwine alıp keldi. Awıl xalqı kóp ziyan kórdi. Arqa hám Arqa Shıǵıs Germaniyada egislik jerlerdiń yarımınan kóbi egilmey qaldı. El`ba dáriyasınan shıǵısta egin egiletuǵın jerlerde diyxanlar krepostnoylıqqa boysındırıldı. Diyxanlar kóplep májbúriy jumıslarǵa tartıldı, eń awırı-háptesine bes-altı kúnlik barchina yaǵnıy xojeyininiń jerinde islep beriw edi. Germaniyanıń batıs aymaqlarında diyxanlar pomeshiktiń múlkine aylandırıladı. Bul jerlerde rentanıń tiykarǵı forması pul menen tólenetuǵın obrok edi.

Otız jıllıq urıs dawamında sanaat hám sawdanıń keskin páseyiwi qalalardıń siyasiy abroyın túsirip jiberdi. Urıstan soń áhimiyetli dár`yalar-Oder , Vezer, hám El`ba ústinen húkimranlıqtıń Shveciyaǵa ótiwi mámlekettiń ekonomikalıq awhalına keri tásirin kórsetti. Qalalar ortasında sawda baylanısları qıyınlastı. Shet el tovarlarınıń Germaniyaǵa kóplep keltiriliwi bolsa sanaattıń ósiwine úlken zıyan tiygizdi. Nemis sawdagerleri anglichan hám golland sawdagerleriniń dáldálshısına aylanıp qaldı. Kópshilik qalalar knyazlardıń múlki bolıp qaldı hám óz iyeleriniń abroyına say rawajlandı. Jańa tiptegi qalalar –knyazlardıń rezidenciyasına aylandı. Olardıń arasında Berlin (Brandenburg), Myunxen (Bavariya), Drezden (Saksoniya), siyaqlılar basqalarına salıstırǵanda tez rawajlandı. Otız jıllıq urıstıń aqıbetleri XVII ásirge shekem sezilip turdı.