‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

kuchlanish — deformatsiya holatini aniqlash, ikkinchisi esa konstruksiyaning
haqiqiy ishini noelastik bosqich va chegaraviy holatlarda m odellashtirishdan
iboratdir.
Modellashtirishda, eksperiment natijasida aniqlanishi lozim bo'lgan asosiy
om illar ajratib olinadi va m odelni yasashda ana shu om illar qiym atini
kerakli darajada o'zgarib borishi ta ’m inlanadi. M odel sinovlarini naturaviy
157

---

sinovlardan afzalligi shundan iboratki, laboratoriya sharoitida o'rganilayotgan
barcha param etrlam i talab etilgan aniqlikda oMchash imkoniyatlari mavjud
bo'ladi.
Shuni ham alohida ta ’kidlab o'tish joizk i, natural o'lcham dagi qurilish
konstruksiyalarini, masalan, uzunligi 24 m bo'lgan fermalar yoki o'lchamlari
3 x 12 m bo'lgan yopm a plitalarni laboratoriyada sinash ham m asshtabi
1:1 bo'lgan m odel sinovlariga kiradi, chunki bunda konstruksiyaga yuk
qo'yish ham da uning tayanchlari m odellashtiriladi. Shuning bilan birga,
m odel sinovlari ko'p hollarda naturaviy sin ovlam i to'ldiradi. Kranlar,
texnologik jihozlar, sham ol va h.k.ning inshootga bo'ladigan ta ’siri faqat
real sharoitlardagina o'rganilishi m um kin.
10.2. Model sinovlarini o‘tkazish
M odelning masshtabi, materiali, izlanayotgan parametrlami o'lchaydigan
vositalar ham da m odelni yuklash usuli m odellashtirish oldiga qo'yilgan
m a sa la g a qarab hal e t ila d i. A gar in s h o o t n in g h is o b la s h sx e m a si
m odellashtirilayotgan bo'lsa yoki m odel konstruksiyaning elastik zonadagi
ichki kuchlari va ko'chishlarini aniqlashga xizm at qiladigan bo'lsa, u holda
uning masshtabini m um kin qadar kichikroq (1 /2 0 0 — 1/50) olishga harakat