‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

qilinadi. Bunday hollarda elastiklik m oduli kichikroq bo'lgan ashyolardan
foydalaniladi. Murakkab shaklli qobiqlar (ob oloch k a), ko'p qavatli binolar
va fazoviy konstruksiyalarning m odeli uchun elastiklik m oduli 3,5 
102
M Pa va markasi SOL — 95 bo'lgan orgsteklo (organik oynadan) foydalaniladi.
100 °C gacha qizdirilsa organik oyna listi yum shaydi va unga istalgan
shaklni berish m um kin bo'ladi. Bundan tashqari organik oynani qirqish va
yelim lash m um kin. Biroq organik oynadan ishlangan m od eln i sinashda
ela stik lik ch egarasid a k u ch lan ish — d efo rm a tsiy a d ia g ra m m a sin in g
n ochiziqliligi va yuk ostida kichik tob tashlash (ползучесть) ning vujudga
kelishini hisobga olish lozim bo'ladi.
Kichik m odulli materiallardan ishlangan m odellarni sinashda ularning
ishlash holatiga o'lchov asboblari m a’lum darajada ta’sir ko'rsatishi m um kin,
sinash jarayonida bu holat ham e ’tibordan chetda qolm asligi lozim .
Metall modellarni tayyorlashda ko'pincha proporsionallik chegarasi 300
M Pa dan kam bo'lm agan va elastiklik m oduli * 7 • 104 M Pa bo'lgan alum in
qotishm asi ishlatiladi.
Ravoq shaklli to'g'onlar, katta massaga ega bo'lgan beton inshootlarning
m odellari ko'p in ch a gipsdan quyiladi. Zarurat tug'ilsa, gipsning hajm
og'irligini oshirish uchun unga qo'rg'oshin kukuni qo'shiladi yoki tashqi
yuk qo'yiladi. Shu maqsadda gipsni quyish jarayonida m odelga ilgaklar
158

---

joylanadi, keyin ularga ilingan po‘lat simlar orqali domkratdan bosim beriladi.
Qobiqlar, osma tom yopmalari, strukturaviy sistemalarning kichik masshtabli
m odellarini statik yuklar bilan yuklashda qo'rg'oshin kukuni t o ‘ldirilgan