‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

qopchalar va osm a yukchalardan foydalaniladi. Tajriba ishlarini qayta ishlash
va tahlil qilish jarayonida, kuchlar ta’sirini qo'shish qoidasidan foydalanib,
kuchlar ta’sirini xohlagancha o'zgartirsa b oiad i. Bunga erishish uchun modelga
birlik kuch turli holatlarda qo'yiladi: birlik kuch modelga diametri 6 -8 m m
bo'lgan po'lat simdan yasalgan dasta (skoba) yordamida o'matiladi. Dastaning
bir uchi m odelga ilinadi, ikkinchi uchiga yuk osiladi. Dasta boshqa joyga
ko'chirilganda, har safar asboblar orqali qayd etib boriladi. Ko'chishlarni
elektromexanik o'zgartirgichlar orqali o'lchash tavsiya etiladi.
Kichik m asshtabli m odellarda dinam ik sinovlar o'tkazishda quyidagi
ikki holat e ’tiborga olinishi zarur: birinchidan, m odelga o'm atilgan asboblar
m assasining ta ’siri; ikkinchidan, m odel tebranishlarining chastotasi uning
geom etrik masshtabi kvadratiga teskari proporsional ekanligi. Shunga ko'ra,
kichik m asshtabli m odel tebranishlari shakllarini aniqlashda, vibrom etrlar
o'rniga ixcham va yengil akselerom etrlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Akselerogram m alarni ikki marta integrallab, ko'chishlar aniqlanadi va
tebranish shakllari chiziladi.
10.3. 0 ‘xshashlik bo‘yicha modellashtirish
M odel va m odellashtirilayotgan obyektning fizik tabiati bir xil bo'lsa,
fizikaviy m odellashtirish uslubidan foydalaniladi. Biror hodisa, jarayon yoki
sistem a holatini fizik tabiati tam om ila boshqacha bo'lgan boshqa sistem a
bilan alm ashtirilsa b o'lad i, buning uchun keyingi sistem a yoki jarayonning
m atem atik ifodasi m odellashtirilayotgan obyektniki bilan bir xil bo'lishi
shart. Bir hodisaning o'rniga, laboratoriya sharoitida o'rganish qulayroq
bo'lgan boshqa hodisa bilan almashtirish uslubi, hozirgi paytda keng tarqalgan.