‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi X. K. Aripov, A. M. Abdullayev

Interferensiya ejfektlari (hodisalari). ToMqin interferensiyasi deb
to ‘lqinlar ustma-ust tushganda fazoning nuqtalarida ularning o'zaro
kuchayishi boshqa nuqtalarida esa — susayishi kuzatiladigan hodisaga
aytiladi. Eng sodda holda turgun to4qin ikkita bir-biriga teskari
tomonlarga tarqalayotgan to'lqinlarning ustma — ust tushishi natijasida,
agar chastotalari, amplitudalari va tebranish yo‘nalishlari bir xil bo‘lsa,
hosil bo‘ladi.
Tunnellashuv. Nanoelektron asbob mikroelektron asboblardagi p
n o ‘tishlarga o'xshab potensial chuqurlar va potensial to ‘siqlardan
tashkil topadi. Elektron chapdan o ‘ngga harakatlanadi va yo‘lida U0
balandlik va L kenglikka ega bo'lgan potensial to'siqqa ro‘para keladi
deb faraz qilaylik (13.9-rasm).
Agar elektronning to'liq energiyasi W< £/ybo‘lsa, klassika nuqtayi
nazaridan, u baryer sohasi II ga kira olmaydi, chunki u yerda uning
kinetik energiyasi Wkin= W — U manfiy bo‘lib qoladi, bunday boMishi
esa mumkin emas. Lekin, elektronning to ‘lqin tabiati e ’tiborga olinsa,
u to ‘lqindek, energiyasini yo‘qotsa ham I sohadan III sohaga o‘tishi
mumkin. Tunnellashuv ehtimolligi Shredinger tenglamasidan topiladi
v a e x p (-1 0 s L-Ju^) ekasponenta bilan xarakterlanadi. L ning qiymati
10 nm atrofida va undan kichik bo'lganida ushbu ehtimollik bilan
hisoblashish kerak. Potensial to 'siq n i yengib o 'tish d a elektronwww.ziyouz.com
kutubxonasi
baryerdagi tunneldan o ‘tgandek bo‘ladi, shuning uchun bu hodisa
tunnel effekti deb ataladi.
0 ‘lchamli kvantlanish tunnellashuvga ham o ‘ziga xoslik baxsh etadi.
Bir yo‘nalishda davriy joylashgan juda yupqa (1-MO nm) potensial
chuqurlardan tashkil topgan nanotuzilm alarda tunnellashuv rezonans
xarakterga ega bo‘ladi. Bunday tuzilm alar оЧа panjara deb ataladi.
Bunda ikkita shart bajarilishi kerak. Birinchidan, potensial chuqurlar
kengligi elektronlaming erkin yugurish yo‘lidan kichik bo‘lmog‘i, lekin
kristall panjara doimiysidan katta b o im o g ‘i kerak. Ikkinchidan, bir
potensial chuqurning asosiy holati keyingisining uyg'otilgan holati
bilan bir xil bo‘lmog‘i kerak. Ushbu effekt de Broyl to ‘lqinlarining
interferensiyasi bilan bog‘liq.