‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi X. K. Aripov, A. M. Abdullayev

W energiyali m ikrozarrachaning U potensial energiyali maydondagi
harakati Shredinger tenglamasi bilan ifodalanadi:
Bu yerda U — koordinatalar va vaqtga bog‘liq funksiya, u teskari
ishora bilan olingan kuchlanganlik maydoni potensialiga teng, W —
zarrachaning to ‘liq energiyasi. Shredinger tenglamasi psi-funksiyani,
ya’ni alohida olingan elektron fazoning turli nuqtalarida b o ‘lish
ehtimolligini aniqlash imkonini beradi. Psi-funksiya nanoelement laming
asosiy xarakteristikasidir. U bog‘langan tizimlar, ya’ni zarrachalari
m a’lum ch eg arad an chiqm aydigan (atom dagi yoki kristaldagi
elektronlar) tizim lam ing statsionar holati haqida to ‘liq m a’lumotga
ega. M asalan, (13.2) tenglam a va psi-funksiyaga q o ‘yiladigan
shartlardan energiyaning kvantlanish qoidalari bevosita kelib chiqadi.
Bog'langan tizim larning stasionar holati faqat W. energiyalarning
m a’lum qiym atlaridagina ruxsat etilar ekan. Ruxsat etilgan W.
energiyalar to ‘plami uzlukli (kvantlangan) spektr hosil qiladi. Qattiq
jismda ruxsat etilgan energiyalarning ikkita zonasi — o'tkazuvchanlik
va valent zonalarini esga oling.
► Л r*
13.6-rasm. Uzilgan sinusoida.
(13.2)www.ziyouz.com
kutubxonasi
Q attiq jism d a h arak atlan ay o tg an elek tro n q an d ay diskret
qiymatlarga ega bo‘lishi mumkinligini ko‘rib chiqamiz. M a’lumki,
elektronlar oddiy sharoitda kristaldan chiqib ketolmaydi. Dem ak,
elektronlar potensial chuqurda joylashgan va ular harakati kristall
o ‘lchamlari bilan lokallashgan (chegaralangan). Soddalashtirish uchun
chuqurlik cheksiz baland va tik potensial to‘siqlar bilan chegaralangan,
elektron esa faqat Ox o ‘q bo'ylab harakatlanishi mumkin deb qaraymiz
(13.7-rasm). 0chegaradan chiqa olmaydi. Elektronning bunday harakati bir o'lcham li
potensial chuqurdagi harakat yoki kvant chuqurlikdagi harakat deb
atalishi qabul qilingan.
i i
■ i
1 I