‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi X. K. Aripov, A. M. Abdullayev

W
О L
X
13.7-rasm. L kenglikka ega kvant chuqurlik.
Elektronning harakati de Broyl to ‘lqin tarqatish bilan amalga
oshadi. T o‘lqin chuqurlik devorlaridan qaytadi hamda tushuvchi va
qaytuvchi to ‘lqinlar interferensiyasi hisobiga turg‘un to ‘lqinlar hosil
bo‘ladi. Bunda L uzunlikda butun son yarim to4qinlar joylashishi
kerakwww.ziyouz.com
kutubxonasi
” Y = l ("=1>2,3...)
(13.3)
Elektron tezligi 3n
= hl(mAn) = nh/(2mL) ifoda bilan aniqlanadi.
K o‘rinib turib d ik i, to ‘lqin uzunligi ham , elektron tezligi ham
kvantlangan. Potensial chuqurga “qam algan” elektronning to ‘lqin
energiyasi Wn kvantlangan va quyidagi tenglama bilan aniqlanadi:
m 3 2 n2h2 2
W„ = ------- = ------ ^ = W0n - , (13.4)
2 8 mL2
bu yerda: W0 — asosiy holat energiyasi, hech qanday o ‘ta past
tem peraturalarda nolga aylanmaydi va odatda 0,02-^0,2 eV. Energetik
sathlar (13.4) form uladan я= 1,2,3... qiym atlarni q o ‘ygan holda
topiladi. Ikkita qo‘shni sathlar orasidagi masofa
AW = Wn+i-W n = (2 n + \ ) — Y , (13.5)
2 7
2
n h
SmlT
ga teng va kvant soni n ning ortishi bilan ortib boradi, zarracha
massasiga va chuqur kengligi L ga bog‘liq. (13.5) formuladan hatto
chiziqli o‘lchamlari taxminan 10 mkm bo'lgan mikroskopik kristalarda
ham sathlar orasidagi masofa ДЖ=10~12 eVdan oshmasligi chiqadi.
Bu harakatlanayotgan elektron energiyasi amalda uzluksiz o ‘zgarishini
anglatadi. Lekin, agar elektron harakati 10~8 sm o ‘lcham bilan
chegaralangan bo‘lsa, mutlaqo boshqa natija kuzatiladi. Bu holda
Д Й ^ Ю 2 n eV, energetik sathlar diskretligi juda sezilarli.
Shunday qilib, yarim o‘tkazgich asbob oMchamlaridan biri de Broyl
to ‘lqin uzunligiga yaqinlashganda oMchamli kvantlash sodir bo‘ladi.
Elektron energiyasining kvantlanishi lokallashuv effekti deb ataladi.
Agar lokallashuv bitta yo‘nalish bilan chegaralangan bo‘lsa, bunday
nanotuzilma kvant chuqurligi deb ataladi. Ikki yo‘nalishda lokallashgan
n an o tu zilm a kvant sim yoki ip deb, b arch a uch y o 'n alish d a
lokallashganlari — kvant nuqta deb ataladi. 13.8-rasm shunday
tuzilm alar to ‘g‘risida tasaw ur beradi.www.ziyouz.com
kutubxonasi
а)
b) с)
13.8-rasm. Nanotuzilmalarga misollar:
kvant chuqurlik (a), sim (b) i nuqta (c).