‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi X. K. Aripov, A. M. Abdullayev

Nanoelektron lazerlar. Lazer optik diapazondagi elektrom agnit
tebranishlarni kuchaytirish va generatsiyalash uchun xizmat qiluvchi
kvant asbob. lining ishlashi yarim o‘tkazgichdagi elektronlar ichki
energiyasini o'zgartirishga asoslanadi. O ptik diapazondagi kvant
asboblar inglizcha Light Amplification by Stim ulation Emission of
Radiation ga muvofiq, ya'ni majburiy nurlanish yordam ida nurni
k u c h a y tirish m a ’nosini an g latad i. N u rla n ish e le k tro n -k o v a k
juftliklarning rekombinatsiyasi hisobiga yuz beradi, elektron energiya
yo'qotib uni elektrom agnit nurlanish (foton) kvanti ko‘rinishda
chiqaradi. Bunday rekombinatsiya nurlanuvchi rekombinatsiya debwww.ziyouz.com
kutubxonasi
ataladi. Rekombinatsiya o ‘z-o‘zidan boshqa nurlanishlar bo'Imagan
holda amalga oshishi mumkin. Bunda hosil boMuvchi nurlanish spontan
nurlanish deyiladi. Bunday nurlanish m a’nosi sh u n d a-k i, foton
o ‘tkazuvchanlik elektroni bilan ta’sirlashib uni valent zonadagi bo ‘sh
sathga o ‘tishga majburlaydi, bunday o ‘tishda elektron o‘zining ortiqcha
energiyasini foton sifatida chiqaradi. Majburiy nurlanish hisobiga hosil
bo'lgan fotonlar nurlanish hosil qilgan fotonlarning aynan nusxasi
bo‘lib xuddi shunday chastota, o ‘sha harakat yo‘nalishiga, bir xil
boshlang'ich fazaga va bir xil qutblanishga ega. N atijada bitta kvant
o ‘rniga ikkita kvantga ega bo‘linadi, ya’ni nur kuchayishi kuzatiladi.
Bunday nurlanish lazer nurlanish deb ataladi.
Foton elektronning valent zonadan o ‘tkazuvchanlik zonaning bo‘sh
holatiga o ‘tishi hisobiga yutilishi ham mumkin. Ikkala jarayon — yutilish
va majburiy nurlanish jarayonlari ehtimolligi bir xil. Kristall valent
zonasidagi elektronlar soni uning o ‘tkazuvchanlik zonasidagi elektronlar
soniga qaraganda ancha ko‘p bo‘lgani sababli, yutilish aktlari soni
nurlanish aktlari soniga qaraganda bir necha m artaba ko‘p bo‘ladi,
ya’ni bunday yarim o‘tkazgich faqat nur yutadi.
Yarimo‘tkazgich nurni kuchaytirish imkoniyaga ega b o ‘lishi uchun
ikkita asosiy shart bajarilishi zarur. Birinchidan, yarim o‘tkazgichda