Ўзбек диалектологияси

барг 
(форс) 
бэк > бэй.
Сўз ўртасида [г>й] ф онетик жараёни учрайди: съгьр > съйър.
Чуқур тил орқа, портловчи, жарангсиз [қ] ундоши сўзнинг уч 
ҳолатида ҳам кела олади: 
қор / / қар, тэқэ / / тақа , оқ.
Тошкент шевасида кўп бўғинли сўзларда [қ] товуши сўз охирида 
келмайди.
Сўз ўртасида жарангсиз ундошдан олдин баъзан [қ>х]жараёни юз 
бериши мумкин: 
тоқсан 
> 
тохсан 
/ /
тоҳсан, чъқсън 
> 
чъхсън.
Баъзан 
[қ] [ғ] 
ундошларнинг алмашиниб қўлланилиши, баъзан 
[қ>ғ]
фонетик жараёни кўзга ташланади: 
б у л о қ // булоғ 
(Фарғона, Андижон). 
булэғ 
/ /
булэ 
(Тошкент); 
булэқ >булағь, ортақ 
> 
ортағь.
Чуқур тил орқа, портловчи, жарангсиз [х] ундоши ҳам сўзнинг 
ҳар уч ҳолатида кела олади: 
хэт 
/ /
хат, зэхчэ, мъх 
(Самарқанд, Бухоро).
Чуқур тил орқа, жарангли [Ғ] ундоши шаҳар гуруҳ шеваларида 
сўзнинг барча ўрнида ишлатилади: 
ғэз, тэға, бэғ, 
Тош кент шевасида 
жарангли [ғ] ундоши бир бўғинли сўзларда 
[ъ, у] 
қисқа унлилардан 
сўнг 
[туғ, йъғ] 
учрайди.Қ олган ҳолатларда жуда кучсиз талаффуз 
этилади.
Тил орқа бурун 
[н-нг] 
ундоши сўз ўртаси ва охирида кела олади: 
йецъ / / йэцъ, чэц.
Бўғиз, сирғалувчи, ж арангсиз [ҳ] ундоши Т ош кент ш евасида 
кўпроқ [х] га мойилроқ талаффуз этилади.
Лаҳжадаги ундошлар жадвали
П, Б, (Ф), В, М.
Т, Д, Ч, Ж, С, 3, Ш, (Ж), Н, Л, Р. 
й .
к, г, н.
Қ, Ғ, X.
ҳ, [X].
Назорат топшириқлари
1. Қорлуқ лаҳжаси ҳақида билганларингизни баён қилинг (категория — 
билиш).
2. Қорлуқ гуруҳ шеваларининг унлилар тизимини шарҳланг (категория — 
билиш).
Лаб ундошлари: 
Тил олди:
Тил ўрта:
Тил орқа:
Чуқур тил орқа: 
Бўғиз:

---

3. Шевалардаги унлиларни бир-бири билан қиёслашга ҳаракат қилинг (ка- 
тегория — билиш).
4.
Шевалардаги унлилар тизимини адабий тилдаги унлилар тизими билан 
қиёсланг (категория — билиш).
5. Лаҳжадаги ундошлар тизимини изоҳланг (категория — билиш).
6. Ундошларда юз берадиган товуш жараёнларини шарҳланг (категория — 
билиш).
7. Ундошлар бўйича шевалараро муносабатни белгилашга ҳаракат қилинг 
(категория — билиш).
8. Ундошлар тизими юзасидан лаҳжа ва адабий тил муносабатини белги- 
лашга ҳаракат қилинг (категория — билиш).