Ўзбек диалектологияси



Download 1,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/88
Sana04.06.2022
Hajmi1,89 Mb.
#636659
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   88
Bog'liq
ўзбек диалектологияси (1)

Назорат топшириқлари
1. Лингвистик географиянинг ўрганиш объекти: изоглосса, изофонема, 
изоморфема тушунчалари бўйича материаллар йиғиш.
2. Монографик усул билан лингвогеофафик усулининг фарқ қилувчи то- 
монларини аниқлаш.
3. Лингвистик харита яратиш бўйича амалий дарсларда машқ ўтказиш.
2
- асосий савол
Лингвистик геоф аф иянинг жаҳон тилшунослигида пайдо бўлиши.
Европа тилшунослигида тузилган энг муҳим атласлар.
Ўқитувчининг мақсади: 
Х алқ шеваларини ли н гвогеоф аф и к усул 
асосида ўрганиш нинг жаҳон тилш унослигида бош ланиш и, унинг 
намоёндалари хақида талабаларга тушунча бериш. Европа мамлакатлари


ва бош қа ҳам д ўстлик м ам л ак атл ар и ти л ш у н о сл ар и то м о н и д ан
лингвистик атласларни номма-ном талабаларга сингдириш.
ИДЕНТИВ ЎҚУВ МАҚСАДИ
2.1. Европа ва жаҳон тилшунослигида диалектларни лингвогеографик 
усул асосида ўрганиш истиқболли эканлигини англайди.
2.2. Жаҳон тилшунослигидаги лингвогеографик усул асосчиларини 
билиб олади.
2.3. Т и л ш у н осл и кд а эн г муҳим д и ал ек то л о ги к атл асл ар н и н г 
борлигини исботлайди.
Тилшуносликдаги бу янги йўналишга, диалектологик ф икрнинг 
кей и н ги та р а қ қ и ё ти га Е вропа л и н г о -г е о г р а ф л а р и н и н г белгили 
хизматлари бор.
Лингвистик геоф аф иянинг асосчилари: Францияда Жан Жильерон, 
Германияда Георг Венкер, Ф. Вреде, П. Мейер, Россияда эса И.И. 
Срезневский кабилардир.
Мазкур олимларнинг асарлари туфайли лингвистик географиянинг 
фан сифатида асосий ўрни, предмети ва вазифалари белгиланади.
Лингвистик геоф аф ия методи билан шеваларни ўрганиш Украина 
ва Белоруссияда ҳам яхши ривожланган бўлиб, бу республикаларда 
шевалар атласини тузиш тугалланди ва нашр этилди.
Бирор тил ёки диалектга хос характерли лингвистик хусусият- 
ларнинг тарқалиш чегарасини акс эттирган альбом ёки китоб шаклида 
нашр қилинган карталар йиғиндиси диалекгологик атлас дсйшгади.
Диалектологик атласлар бирор халқ тили ва халқ тарихини, унинг 
миллат бўлиб ш акланиш ини ўрганишда алоҳида аҳамиятга эга бўлди.
Диалектологик атласларнинг дастлабки намуналари XIX асрнинг 
охири XX асрнинг бошларида яратилган. 1821 йилда К.де Монбре 
томонидан тузилган француз шевалари чегараларини белгиловчи карта 
Франция қироллик жамиятига тақдим қилинади. 1823 йилда Д.М инье 
ўзининг лингвистик карта тузиш ғоясини олдинга суради. Европада 
тузилган энг муҳим диалектологик атласлар қуйидагилар: Венкер ва 
Вределарнинг «Немис тили атласи» (1876—1926 йиллар мобайнида 
яратилган); Марбургдаги немис диалектологияси марказий институти 
нашр этган «Немис лексикологик атласи», Ж .Ж ильерон ва Э. Эд-


м оннинг 12 жилдли «Ф ранцуз тили атласи» (1902—1912 йиллар 
мобайнида яратилган), Яберг ва Юднинг 8 жилдли «Италъян-швейцар 
атласи» ( 1928—1940 йиллар мобайнида яратилган).
Р о с с и я д а л и н г в и с т и к г е о г р а ф и я н и н г п а й д о б ў л и ш и ва 
ривож ланиш и И .И . С резн евски й н и н г ном и билан боғлиқ. И .И . 
Срезневский ўтган асрнинг 50-йилларидаёқ бу соҳани ўрганиш ни 
асосий вазифа қилиб қуйди.Рус лингвистик географиясининг кейинги
XIX аср охири XX аср бо ш л ар и д аги т а р а қ қ и ё ти д а акад. А .И . 
Соболевский ва акад. А.А. Ш ахматовларнинг катта ҳиссалари бор.
А .Ш а х м ат о в ўз т е к ш и р у в л а р и б и л ан л и н г в и с т и к г е о г р а ф и я
тараққиётига улкан ҳисса қушибгина қолмай, бу соҳада илмий тадқиқот 
ишларини ҳам ташкил этди.
К е й и н ч а л и к рус ш еваларини л и н г о -г е о г р а ф и к метод б и л ан
ўрганишда акад.Корш бошчилигида Москва диалектологик комиссияси 
катта ишлар қилди. 1935 йилда Фанлар Академияси «Рус тили атласи»ни 
тузишга киришди. Бу даврда тилшунослардан Б.А. Ларин, Ф.П. Ф илин 
бош бўлган диалектологлар гуруҳи мазкур атласни яратиш режаси, 
сўроқпигини туздилар ва атлас учун материал тўплаш иш ларига 
раҳбарлик қилдилар.
1944 йилда Р.И . Аванесов ва Б.П. Ф илин бош чилигида «Рус 
д и а л е к т о л о г и к а т л а с и н и тузи ш б ў й и ч а м а т е р и а л л а р тў п л а ш
профаммаси»ни яратдилар. 1951 йилда «М осква шарқидаги марказий 
областлар рус халқи шевалари атласи» ни 1952 йилда «Ш имоли-ғарбий 
вилоятлар рус халқи шевалари атласи» тузиб тугатдилар ва бу 1957 
йилда нашр этилади.Буларнинг ҳар қайсиси ўз ҳажми билан чет 
эллардаги энг катта миллий атласларга тенг бўлиб, рус тили ва халқи 
тарихи, миллатнинг шаклланишини ўрганиш учун қимматли материал 
бўлиб хизмат қилади. Ҳозирги кунда барча рус тили шевалари бўйича 
м атер и ал тў п л а ш , т ў п л а н га н м а т е р и а л л а р н и к а р т а л а ш т и р и ш
тугалланди.
Лингвистик геоф аф ия методи билан шеваларни ўрганиш Украина 
ва Белоруссияда, Грузия ва О зарбайж он, Туркманистон ва Қ озо- 
ғистонда ҳам яхши ривожланган бўлиб бу мамлакатларда шевалар 
атласини тузиш тугалланди ва нашр этилди.
МДҲ да тузилган энг муҳим диалектологик атласлар — «Москва 
шарқидаги марказий областлар рус халқи шевалари атласи» (1957 йили


нашр этилган), «Ш имоли — ғарбий областлар рус халқ шевалари 
атласи» (наш рга тайёрланган) ва республикаларда наш р этилган 
«Украин тили халқ шевалари атласи», «Белорусь тили халқ шевалари 
атласи » ва бошқалар мавжуд.

Download 1,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   88




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish