Ўзбек диалектологияси

асосий савол
Ўзбек ш еваларининг таснифи: Е.Д.Поливанов, Ғози Олим, А.К. 
Боровков, К.К. Юдахин ва В.В. Решетов таснифлари.
Ўқитувчининг мақсади: 
Ўзбек халқ ш еваларини тасниф қилган 
олим ларнинг асарлари билан талабаларни таниш тириш : тасн и ф
асосларини онгга сингдириш.
ИДЕНТИВ ЎҚУВ МАҚСАДИ
2.1. Ўзбек халқ шеваларини тасниф қилган олимлар ва уларнинг 
асарларини ўрганиш.
2.2. Этно-лингвистик, тарихий-лингвистик ва лингво-территориал 
таснифларни исботлайди.
2.3. Т асниф ларнинг мақсади, уларнинг мазмунан бир, ш аклан 
турли-туманлиги хусусида ҳукм чиқаради.
Маълумки, ҳозирги замон ўзбек адабий тили ҳозирги босқичга қадар 
узоқ тарихий тараққиёт йўлини босиб ўтган. Улар уруғ-уруғ, қабила- 
қабила бўлиб ҳаёт кечирганларидан сўнг, аста-секин элат, халқ бўлиб 
ташкил топди. Шунга қараб уларнинг тиллари ҳам турли тараққиёт 
й ў л л а р и н и б о ш д а н к е ч и р д и ва ў з г а р и б , м у к а м м а л а ш и б , 
такомиллашиб, тараққий қилиб келди. Ана шу тилнинг тараққиёти, 
уларнинг таркиби ва гуруҳларга бўлиниш и қадимги даврларданоқ 
олимлар д и ққат-эьтибори да бўлган. М асалан. Маҳмуд К ош ғарий 
«Девону луғотит-турк» номли асарида кенг ҳудудда ҳаёт кечирган уруғ- 
қабила ва улар тилларнинг бир-бирига бўлган муносабатини, уларнинг 
тиллардаги яқ и н л и к ва фарқларни диф ф еренцация (аж ралиш ) ва 
интеграция (қўш илиш ) каби масалаларни аниқлаган. Ушбу асарда

---

йигирмага яқин туркий тилнинг қиёсий луғатини беради. Уларни 
фонетик, морфологик, лексик томондан тасниф қилади. Кейинчалик 
Алишер Навоий «Муҳокаматул-луғатайин» асарида, Заҳириддин Бобур 
«Бобурнома»сида, Мирза Махтихон «Санглох» асарида, Абулғози 
Баходирхон «Шажараи турк» ва «Шажараи тарокима» асарларида ўзбек 
тили ва диалектологиясининг тарихига доир бой мерос қолдирган, 
лекин ўзбек халқ шевалари, уруғ-қабила тилларини махсус тасниф 
қилмаганлар.
Маҳмуд Кошғарийдан кейин ўзбек халқ шеваларини ўрганишга 
қизиқиш масалалари XIX асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб пайдо 
бўла бошлади.
А к ад ем и к В.В. Радлов, С ер Али Л а п и н , В .Н а л и в к и н каби 
олимларнинг ишлари бунга мисол бўла олади.
XX 
асрнинг бошларига келиб , айниқса, 1917-йилдан сўнгги даврда 
профессорлар И .И . Зарубин, Е .Д .П оливанов, К.К. Ю дахин, А.К. 
Боровков, Ғози Олим Юнусов, В.В. Решетов каби олимларнинг ўзбек 
шеваларини ўрганиш ва уни гуруҳлаштиришда жуда катта ишлари 
диққатга сазавордир.