Ўзбек диалектологияси

Н.А. Баскаков таснифи
H.А. Баскаков туркий тилларнинг таснифини яратишда фақат ҳар 
бир туркий тилнинг фонетик, грамматик, лексик хусусиятинигина 
ҳи со б га о л и б қ о л м а с д а н , ҳар б и р ту р к и й х а л қ н и н г та р и х и й
шаклланиши жараёни, унинг этник генезисига ҳам алоҳида эътибор 
беради.
I. Ф онетик хусусиятлар асос қилиб олинган таснифлар (В.В. Радлов 
таснифи).
2. Ф он ети к — м орф ологи к хусусиятлар асос қи ли б о л и н ган
таснифлар (Ф.Е. Корш, А.Н. Самойлович).
3. Тил хусусиятларидан ташқари, генетик алоқалар ҳам ҳисобга 
олинган таснифлар ( И. Бенцинг, К. Менгес).
4.Туркий тилларда гапирувчи халкугарнинг геоф аф ик жойлашуви 
асос қилиб олинган таснифлар (В.А. Богородицкий таснифи).
Сер Али Лапин таснифи
В.В. Радловдан анча кейин, ўтган асрнинг 90-йилларида Сер Али 
Лапин «Сарт сўзининг келиб чиқиши ва маъноси ҳақида» деган ишида 
ўзбек адабий тили билан бир қаторда тўртта ўзбек диалекти борлиги 
тўф исида маълумот бермайди.
1. Сирдарё вилояти диалекти.
2. Фарғона вилояти диалекти.
3. Амударё бўлими ва Хива хонлиги диалекти.
4. Самарқанд вилояти ва Бухоро хонлиги диалекти.
Сер Али Л апин таснифида ҳам ўзбек диалектларининг ф онетик 
системаси, ф ам м ати к қурилиши ва лексик бойлиги ҳақида ҳеч қандай 
маълумот келтирилмайди. Унинг бу тасниф и ўз даврига нисбатан 
маълум қимматга эга бўлган.

---

Назорат топшириқлари
1. Туркий тиллар оиласига кирувчи халқпарнинг тарқалиш ҳудудини аниқ- 
лаш.
2. В.В. Радлов, Сер Али Лапин, Корш, Богородицский каби олимлар тас- 
нифидан ўзбек тилига алоқадор қисмини аниқланг ва изоҳ беринг.
3. Таснифларнинг бўлиниши сабабларини ўрганиб, амалий соатларда сўзлаб 
беринг.
4. Мавзу бўйича 5 та кўргазмали қурол тайёрлаш.
2
-