ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ

21-TEMA
DENELERDIŃ ÓZ ARA TÁSIRI HAQQÍNDA
MAǴLÍWMATLAR. KÚSH
Qorshaǵan ortalıqqa qarasańız, hámme nárse bir-birine tásir 
kórsetetuǵınlıǵın kóremiz. 
Aspanǵa ılaqtırılǵan tas jáne qaytıp Jerge túsedi. Sebebi, onı Jer 
ózine tartıp turadı. Temir bólegine magnitti jaqınlastırsaq onı tartıp 
aladı. Toptı diywalǵa ursaq, onnan sekirip qaytadı. Júrip baratırǵan 
avtomobil motorı óshirilse, biraz júrip toqtaydı. Bunda jol menen 
dóńgelekler arasındaǵı tásir sebepli tezligi kemeyedi. Bul tásirlesiwler 
sebepli deneniń tezligi ózgeredi.
Plastilin yaki saqqızdı alıp, barmaqlarımız benen qıssaq, onıń 
kórinisi ózgeredi. Tap usınday mıs teńgeni balǵa menen urǵanda, 
jalpayıp
kórinisi ózgeredi.
Bir deneniń ekinshi denege tásiri sebepli tezligi yaki kórinisiniń 
ózgeriwine sebep bolatuǵın shama 
kúsh
 dep ataladı.
Tábiyatta kúshler hár túrli kóriniste júzege keledi (22-súwret). 
Denelerdi Jer ózine tartıp turǵanlıǵı sebepli awırlıq kúshi payda boladı. 
Bir deneniń betinde ekinshi dene qozǵalatuǵın bolsa, betler gedir-
budır bolǵanlıqtan súykeliw kúshi júzege keledi. Sozılǵan yaki qısılǵan 
prujina hám rezinalarda serpimlilik kúshleri payda boladı. Balalardıń 
oyınshıq pistoletlerinde kóbirek qısılǵan prujinadan paydalanıladı.
Bir dene ekinshisine tásir kórsetkende, ekinshi dene de birinshisine 
tásir kórsetedi. Ashıw menen stoldı mushlasańız, onda stol beti biraz 
iyiledi. Sonıń menen birge ondaǵı ruchka hám qálemler joqarıǵa 
sekirgenligin kóremiz. Bunda qolıńız biraz awırıp qaladı, álbette. 
Demek, eki dene arasında óz ara tásir boladı eken.
Baslanǵısh 
geografiya 
kursınan 
Jerdiń 
Quyash 
átirapında 
aylanatuǵının, al Aydiń Jer átirapında aylanatuǵının bilesiz. Bunday 
qozǵalıstıń sebepshisi olar arasındaǵı tartısıw kúshleriniń bar bolıwı 
esaplanadı.
Shashtı tarap bolıp taraq maydalap jırtılǵan qaǵaz qıyqımlarına 
jaqınlastırılsa, olardı tartıp aladı. Onı elektr kúshi deydi. Taǵa tárizli 
hám tuwrı kórinistegi turaqlı magnitler temir buyımlardı ózine tartadı. 
Ol magnit kúshi delinedi. Zatlardı qurawshı bóleksheler arasında da, 
bólekshelerdiń ishinde olardı quraytuǵın onnan da mayda bóleksheler 

---

53
arasında da kúshler bar. Bul kúshler haqqında joqarǵı klaslarda 
maǵlıwmat alasız.
Kúshtiń birligi sıpatında